اعتصاب (منابع مطالعاتی)
اعتصاب به‌معنای توقف عمل به وظایف شغلی یا ترک آب و غذا برای اعتراض به حکم، قانون یا رویه حاکم بر جامعه یا یک سازمان است. از منظر فقهی اعتصاب می‌تواند مصداق اخلال در نظم عمومی، احقاق حق، دفاع مشروع، ضرر به خود یا خودکشی قلمداد شده و احکام متفاوتی داشته باشد. برای نمونه اعتصاب غذا می‌تواند با ترک غذای خشک و یا ترک آب و غذا انجام شود که هر یک بسته به مدت اعتصاب، ضررهای متفاوتی برای اعتصاب‌کننده در پی دارد. در میان فقهای معاصر ناصر مکارم شیرازی اعتصاب غذا را در صورتی که ضرر جانی یا بدنی مهمی نداشته باشد یا دفاع تنها از راه اعتصاب ممکن باشد، جایز دانسته است. همچنین در نظام‌های مختلف قانونی بسته به نوع حکومت و ظرفیت‌های اجتماعی، حق اعتصاب برای کارکنان سازمان‌ها به عنوان حق قانونی به رسمیت شناخته شده است. در این صفحه منابعی که به بررسی اعتصاب از نگاه فقهی پرداخته و در قالب کتاب، مقاله و پایان‌نامه انتشار یافته، جمع‌آوری گردیده است.
کتاب‌ها
فارسی
- مسئولیت مدنی اشخاص در اعتراض‌های عمومی، ایمان غریب‌نواز، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۹۵ش. فهرست مطالب کتاب
عربی
- التظاهر و الإضراب - دراسة تطبیقیة مقارنة، محمد سعید اللیثی، لبنان، دارالنهضة العربیة للنشر و التوزیع، ۲۰۱۶م.
- الإضراب بین المشروعیة و التجریم دراسة مقارنة، تامر محمد صالح، ریاض، نشر دار الکتاب الجامعی، ۲۰۱۵م. اطلاعات کتاب
- الإضراب الوظیفی - دراسة مقارنة، سعید علی غافل، بیروت، منشورات زین الحقوقیة، ۲۰۱۵م.
- أحکام الإضراب و ضوابطه بین الفقه و القانون، هشام أحمد فؤاد، مصر، دارالیسر، ۲۰۱۳م. کتاب را اینحا ببینید
- الإضراب بین الإباحة و التجریم دراسة مقارنة، میثم غانم جبر المحمودی، مصر، دار الجامعة الجدیدة، ۲۰۱۴م. کتاب را اینحا ببینید
- المظاهرات فی میزان الشریعة الإسلامیة، عبدالرحمن بن سعد الشثری، بی‌جا، ۲۰۱۱م. کتاب را اینجا ببینید
- الجواب عن إشکال من حرم الإضراب، الشریف الحسن بن علی الکتانی، موسوعة اعرف للعلوم الشریعة، بی‌تا. کتاب را اینجا ببینید
- الإلمام بأن الإضراب عن الطعام لیس من الإسلام، أحمد بوعمرة، بی‌جا، بی‌تا. کتاب را اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی جواز یا عدم جواز اعتصاب در حکومت اسلامی، محسن ملک افضلی اردکانی و مرتضی مطهری فرد، فصلنامه سیاست متعالیه، دوره ۵، شماره ۱۸، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- ملاحظات امنیتی در حکم فقهی اعتصاب در حکومت اسلامی، حمید روستایی صدرآبادی و مرتضی مطهری فرد و نفیسه متولی‌زاده نائینی، فصلنامه امنیت ملی، دوره هفتم، شماره ۲۴، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید
عربی
- الإضراب عن العمل، علی بن عرار الدوسری، مجلة کلیة الشریعة و القانون بتفهنا الأشراف (مصر)، المجلد ۳، عدد۲۴، ۲۰۲۲م.
- أحکام الإضراب عن الطعام فی الشریعة الإسلامیة، مرتضی معروف آلابا، الجامعة الإسلامیة العالمیة مجمع البحوث الاسلامیة (پاکستان)، مجلد ۵۶، العدد ۴، ۲۰۲۱م.
- الامتناع الجماعی عن العمل فی قطاع العمل الأهلی فی فقه السیاسة الشرعیة: دراسة فقهیة تطبیقیة علی دعوی عمال شرکات النفط الکویتیة للإضراب عن العمل، دهام بن کریم بن شبیب أبو خشبة الفضلی، مجلة کلیة دار العلوم (مصر)، عدد ۱۰۸، ۲۰۱۷م.
- إضراب الأطباء عن العمل: دراسة فقهیة، رضا عبدالخالق إسماعیل علی، حولیة کلیة الدراسات الإسلامیة و العربیة للبنات بالإسکندریة(مصر)، مجلد ۸، العدد ۳۲، ۲۰۱۶م. مقاله را اینجا بببیند
- النظام القانونی لاضراب الموظف العام فی العراق (دراسة مقارنة)، محمد سلیم محمد امین و نوزاد احمد یاسین الشوانی، مجلة کلیة القانون للعلوم القانونیة و السیاسیة(عراق)، المجلد ۵، العدد ۱۷، ۲۰۱۶م. مقاله را اینجا بببیند
- الإضراب فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، محمد أحمد عطا عمارة، حولیة کلیة الدراسات الإسلامیة و العربیة للبنات بالإسکندریة(مصر)، المجلد ۹، العدد ۳۱، ۲۰۱۵م.
- اضراب السجناء عن الطعام دراسة فقهیة، حاتم عبدالله شویش، مجلة الجامعة العراقیة، المجلد ۳۲، العدد ۳، ۲۰۱۴م. مقاله را اینجا ببینید
- قضیة إضراب الأسیر عن الطعام فی میزان الشریعة، یوسف صلاح الدین یوسف نصر، أعمال المؤتمر الدولی لنصرة الأسری: الأسری الفلسطینیون نحو الحریة، الجامعة الاسلامیة بغزة، ۲۰۱۴م.
- الإضراب العمالی فی میزان الاقتصاد الإسلامی، مجلة کلیة الشریعة و الدراسات الإسلامیة (قطر)، حسن محمد الرفاعی، مجلد ۳۲، العدد ۱، ۲۰۱۴م.
- الاضراب بین المشروعیة و التجریم: دراسة مقارنة، تامر محمد محمد صالح، مجلة الأمن و القانون (دبی)، مجلد ۲۲، عدد۱، ۲۰۱۴م. مقاله را اینجا ببینید
- حکم الإضراب عن الطعام وآثاره الفقهیة: دراسة فی الفقة الإسلامی، یاسر السید محمد عبدالعظیم، مجلة مرکز صالح عبدالله کامل للاقتصاد الاسلامی(مصر)، المجلد ۱۷، العدد ۴۹، ۲۰۱۳م.
- إضراب العمال عن العمل تعریفه و تکییفه القانونی و أنواعه و أحکامه الشرعیة، منیر عبدالله خضیر، المجلة الأردنیة فی الدراسات الإسلامیة، مجلد ۹، عدد ۱، جامعة آل البیت، ۲۰۱۳م.
- الآثار الشرعیة المترتبة علی حکم الولاة الجور فی الفقه الاسلامی، مجلة جامعة الأنبار للعلوم الإسلامیة (عراق)، صادق خلف أیوب، مجلد ۴، عدد ۱۶، ۲۰۱۳م.
- الاضراب عن العمل دراسة مقارنة بین القانون و الفقه الاسلامی، سهیل الاحمد و علی أبو ماریة، مجلة جامعة النجاح لألبحاث (العلوم الانسانیة) فلسطین، مجلد ۲۶، العدد ۶، ۲۰۱۲م. مقاله را ایجا ببینید
- موقف الفقه و القضاء: من شرعیة ممارسة الإضراب التضامنی، المصطفی إدریسی، مؤتمر أعمال الیوم الدراسی: الإضراب والإغلاق بین التقیید والإطلاق، ۲۰۰۹م.
- آثار اضراب الموظف العمومی: محاولة فی تحدید طبیعة حق الاضراب و مشروعیة الاقتطاع من الراتب، عبدالباسط عبدالمحسن، مجلة الحقوق(مراکش)، العدد ۷، ۲۰۰۹م.
- إضراب غیرشرعی - خطأ مهنی جسیم: إنهاء علاقة العمل، نعرورة عمارة، المجلة العربیة للفقه و القضاء، العدد ۲۷، ۲۰۰۳م.
- الإضراب: تقریر شرعیته، المجلة العربیة للفقه و القضاء، المحکمة العلیا الجزائر، العدد ۲۱، ۱۹۹۹م.
- الاضراب، علی أبوالقاسم عون، مجلة کلیة الدعوة الإسلامیة، العدد ۱۵، ۱۹۹۸م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مسئولیت مدنی اشخاص در اعتراض‌های عمومی (قانونی و غیرقانونی)، حسین رضاییان علی بیگلویی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، ۱۳۹۸ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تاثیر اعتصاب بر مسئولیت‌های قراردادی، علی قاسم‌نژاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی آفاق، ۱۳۹۸ش. چکیده پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تحلیل مبانی ایجابی و سلبی اعتصاب غذا از سوی زندانی در فقه و حقوق کیفری ایران، مهدی بت‌شکن آرتی جانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی جرم‌انگاری اعتصاب در حقوق کشور ایران و انگلیس، مهدی تبریزی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تأثیر قوه قاهره بر تعهدات، حسین علیزاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۶۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
عربی
- المسئولیة المدنیة عن إضراب المعلمین، محمد عبدالفتاح فیاض الخوالدة، پایان‌نامه دکتری، جامعة العلوم الإسلامیة العالمیة، ۲۰۲۱م.
- مبنای قانونی حق تظاهرات در حقوق عراق و ایران، نور جلاوی جبار العفلوکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- الإضراب عن الطعام: دراسة فقهیة مقارنة، عبدالله سعد محمد الغضوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة، جامعة آل البیت (ع)، الاردن، ۲۰۲۰م.
- إضراب الأسیر عن الطعام و الدواء: دراسة فقهیة مقارنة، حلیمة یوسف محمد أبو طیر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، الجامعة الاردنیة، ۲۰۱۸م.
- الإضراب بین الممارسة و التجریم، مروان نادر صالح الحاج أحمد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الدراسات العلیا، جامعة النجاح الوطنیة، فلسطین، ۲۰۱۸م.
- الإضراب عن الطعام، بدر عبدالله العجمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة مؤتة، اردن، ۲۰۱۸م.
- امتناع الموظف العام عن العمل بسبب الخلافات السیاسیة، موسی صفاء فهمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، الجامعة الإسلامیة، غزة، ۲۰۱۴م.
- أحکام الإضراب و ضوابطه بین الفقه و القانون، هشام أحمد فؤاد عزیز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة العلوم الاسلامیة، جامعة المدینة العالمیة، مالزی، ۲۰۱۳م.
- الإضراب فی الوظیف العمومی، شوقی برکانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، جامعة العربی بن مهیدی، الجزایر، ۲۰۰۹م. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- الإضراب عن العمل دراسة مقارنة، ترکی بن سلیمان بن زید الیحیی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ریاض، ۲۰۰۹م.
- الإضراب و أحکامه فی الفقه الإسلامی، حمزة سالم مقبل بنی عامر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة الیرموک، بغداد، ۲۰۰۵م.
- ناصف امام سعد هالل، اضراب العاملین بین االجازة والتحریم تشریعا وفقها وقضاء، پایان‌نامه دکتری، کلیة الحقوق، جامعة عین شمس، مصر، ۱۹۸۴م.
منابع دیگر
- مخالفت امام خمینی با اعتصاب غذا، مصاحبه‌شونده:سید علی‌اکبر محتشمی‌پور، ۱۳۹۷ش. متن مصاحبه را اینجا ببینید
- حکم اعتصاب غذا توسط زندانیان، استفتائات ناصر مکارم شیرازی، انتشار آنلاین. متن استفتاء و پاسخ را اینجا ببینید
- اعتصاب غذا، استفتائات امام خمینی، انتشار آنلاین. متن استفتاء و پاسخ را اینجا ببینید
- تأملی فقهی و حقوقی در اعتصاب غذا، طاهر حبیب زاده، انتشار آنلاین. متن یادداشت را اینجا ببینید