مالیات (منابع مطالعاتی)
مالیات هزینه‌ای اجتماعی است که آحاد ملت در راستای بهره‌برداری از امکانات و منابع یک کشور موظفند آن را پرداخت نمایند تا توانایی‌های جایگزینی این امکانات و منابع فراهم شود. مالیات در یک تقسیم‌بندی به مالیات مستقیم که شامل مالیات بر درآمد، مالیات بر دارایی، مالیات بر املاک، مالیات بر ارث و غیره و مالیات غیرمستقیم که شامل مالیات بر مصرف، مالیات بر ارزش افزوده، مالیات‌های گمرکی و سایر است، تقسیم می‌شود. در متون اسلامی مالیات با عنوان خراج بررسی شده است. اسلام عناوین دیگری نظیر خمس و زکات نیز از جمله پرداخت‌های مالی هستند که مسلمانان باید پرداخت کنند. در مورد مالیات در اسلام پرسش‌های ذیل مورد توجه است: آیا پرداخت مالیات از حیث فقهی واجب است؟ آیا خمس و زکات جایگزین مالیات در حکومت اسلامی است؟
از دیدگاه برخی فقیهان شیعه نظیر ناصر مکارم شیرازی نپرداختن مالیات حرام نیست اما تخلف از قوانینی که از زیر نظر فقیهان شورای نگهبان می‌گذرد، حرام است. همچنین نظیر سید علی سیستانی مخالفت با قوانین حکومت را در صورتی که مستلزم عمل خلاف شرع باشد جایز ندانسته است.
کتاب
فارسی
- اقتصاد مالیات‌های اسلامی، محمدرضا محمدی، نوشهر، دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره)، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه نظام مالیاتی اسلام، محمدتقی اکبرنژاد، قم، انتشارات دارالفکر، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی سیاست مالیات تورمی، نصرالله خلیلی‌تیرتاشی، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مبانی مالیات در نظام اسلامی، حسینعلی امینی، تهران، انتشارات سنجش و دانش، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی عملکرد، چالش‌ها و مشکلات فقهی حقوقی طرح جامع مالیاتی کشور، ابوالقاسم توکلی، کرمان، گنج دانش، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی در مباحث مالیات بر ارث، سیدرضا نوربخش و مریم علی‌عمرانی، یزد، نیکو روش، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مالیات بر زمین: نظریات اقتصادی اسلام و مکاتب غربی، فاطمه ابوالحسنی طرقی و رسول بخشی دستجردی، نشر محمد هادی، ۱۳۹۲ش.
- بررسی تطبیقی مالیات‌های اسلامی و سرمایه‌داری و اثرات اقتصادی و مدیریتی آن، محسن عظیمی‌دخت‌شورکی و حسن گلکار. عظیمی، ۱۳۸۹ش.
- جایگاه مالیات‌های اسلامی و متعارف و ارتباط متقابل آنها، ناظر علمی ضیاءالدین کیا الحسینی، دانشگاه مفید، ۱۳۸۹ش.
- مبانی فقهی و اقتصادی مالیات‌های اسلامی، مجموعه مقالات همایش مبانی فقهی و اقتصادی مالیات‌های اسلامی، مرکز مطالعات اقتصادی، ۱۳۸۷ش.
- مالیات در اسلام، اعظم امینی، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- خمس و مالیات در اسلام، تهران، انتشارت آن، محمود مشایخ، ۱۳۸۲ش.
- نظام مالیات‌ستانی در اسلام، عبدالعظیم شفیعی اردکانی، تهران، باران نور، ۱۳۸۱ش.
- مالیات در نظام اسلامی، رضا تقوی‌دامغانی، قم انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۹ش.
عربی
- الخراج، ابویوسف یعقوب بن ابراهیم؛ مقدمه، ترجمه و تعلیق سید محمد رحیم ربانی‌زاده، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۹ش.
مقالات
فارسی
- مبانی وضع مالیات در پرتو فقه تطبیقی مذاهب اسلامی، ولی رستمی و ایوب شافعی پور و مهران آب شرینی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، شماره ۱، دوره ۵۳، بهار ۱۴۰۲.
- مبانی فقهی قانون «اخذ مالیات بر خانه‌های خالی از سکنه»، مهدی درگاهی و محمدحسن دهقان، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۴۶، پاییز و زمستان ۱۴۰۱.
- بررسی فقهی مشروعیت «مالیات بر خانه‌های خالی»، اکرم عبدالله پور و محمد جواد ولی‌زاده، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۷۰، زمستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ارائه الگو پیشنهادی تأمین مالی دولت اسلامی و بررسی ظرفیت اجرایی آن در اقتصاد ایران، محمدمهدی عسکری و احمد محمدی‌پور، شماره ۲۰، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ارزیابی تطبیقی درآمد پایه همگانی در اقتصاد متعارف و تضمین حد معیشت در اقتصاد اسلامی، محمدجواد شریف‌زاده و حمیدرضا بهرمن، اقتصادی اسلامی، شماره ۷۹، پاییز ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- طراحی الگو یکپارچه سازی مالیات‌های اسلامی و متعارف، مجید شجاعی، اقتصادی، شماره ۳ و ۴، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- بررسی فقهی فرار از مالیات حکومتی، هدی جعفری و علی اکبر ایزدی‌فرد و محمد محسنی دهکلانی، اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره ۳۲، پاییز ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی نظریه واکنش منطقی در تمکین مالیات اسلامی در سطح مؤدیان حقیقی، وحید بخردی نسب، فاطمه ژولانژاد، حسابداری سلامت، شماره ۲۱، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش. از اینجا بخوانید.
- تبیین جایگاه حکومتی مالیات در فقه سیاسی امامیه، حسینعلی امینی و مسعود راعی و احمدرضا توکلی، پژوهشنامه مذاهب اسلامی، شماره ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تبیین جایگاه حکومتی مالیات در فقه سیاسی امامیه، حسینعلی امینی، احمدرضا توکلی، پژوهشنامه مذاهب اسلامی، شماره ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی چالش‌های اجرایی مالیات بر ارزش افزوده (VAT) و ناهماهنگی آن با مبانی مالیات اسلامی، محمدزمان رستمی و محمدعلی احمدی و محمدهادی رستمی، جستارهای اقتصادی ایران، شماره ۳۳، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مالیات اسلامی (ضریبةالاسلامیة/Islamic Tax)، حسین کفشگر جلودار. مقاله را از اینجا ببینید
- طراحی الگوی «جایگزینی خمس ارباح مکاسب و مالیات بر مجموع درآمد در اقتصاد اسلامی ایران»، محمد سلیمانی و مهدی سرمست شوشتری، معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۲۰، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- سیره امام علی در دریافت مالیات، علی اکبر ذاکری، سیره پژوهی اهل بیت، سال پنجم شماره ۸، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأملی فقهی در مشروعیت مالیات بر هبه، عبدالله باقری و سیدمحمدصادق احمدی و غلامحسین مسعود، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی (فقه و مبانی حقوق اسلامی)، شماره ۵۸، زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ارائه الگوی یک پارچه‌سازی نظام منابع مالی اسلامی و مالیات‌های متعارف در ایران (جمع‌آوری و مصرف منطقه ای در ماتریس سه بعدی ولی فقیه، منطقه و وظایف)، عبدالمحمد کاشیان احمد شعبانی، تحقیقات بنیادین علوم انسانی، سال چهارم شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- امکان‌سنجی فقهی استفاده از روش تأمین مالی افزایش مالیات (TIF) در طرح‌های زیربنایی حمل و نقل ایران، سید علی تقوی و سید عباس موسویان، تحقیقات مالی اسلامی، سال هفتم شماره ۱۴، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مقایسه تأثیر مالیات اسلامی زکات با مالیات متعارف بر توزیع درآمد در استان‌های منتخب ایران، هادی غفاری و باقر حسامی عزیزی و محمدامین بهزادی موحد، مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره ۲۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مروری بر پژوهش‌های صورت‌گرفته در حوزه مالیات اسلامی در ایران، صالح نجفی جزه، حکمتانه، سال دوم شماره ۱۰، فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیلی از شاخص‌های نظام مالیات اسلامی به عنوان الگوی هدف برای نظام مالیاتی ایران، سیدسجاد علم الهدی، بررسی مسائل اقتصاد ایران، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- پیشنهادهایی برای بسط و جایگزینی نظام مالیاتی اسلام، محمدزمان رستمی و محمدهادی رستمی، مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره ۱۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- جستاری در ماهیت سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی، مطالعات فقه امامیه، شماره ۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نگرشی بر مفهوم مالیه اسلامی با تأکید بر مالیات اسلامی زکات، مهدی مهدوی خو و رضا مهدوی خو، مجله اقتصادی، شماره ۱۱ و ۱۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی دوگان‌های تقدّم وجوهات شرعی یا مالیات و مکمّل یا جانشین بودن آنها با تأکید بر ابعاد حکومتی خمس و زکات در اقتصاد اسلامی ایران، عبدالمحمد کاشیان، احمد شعبانی، محمدمهدی عسکری، معرفت اقتصاد اسلامی، سال ششم شماره ۱۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مالیات‌های اسلامی وجایگاه آن در تأمین منابع مالی، زینب خزاعی و مرجان یزدان‌پور، مجله اقتصادی، شماره‌های۳و۴، خرداد و تیر۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- پیشنهادهایی برای بسط و جایگزینی نظام مالیاتی اسلام، محمدزمان رستمی محمدهادی رستمی، مطالعات اقتصاد اسلامی، سال هشتم شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- گامی در کارآمدسازی نظام مالیاتی «بررسی مقایسه‌ای میان وجوهات شرعی و مالیات حکومتی»، خالد الغفوری و مصطفی غفوری، مطالعات فقه امامیه، شماره ۸، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- اصول حاکم بر زکات در مالیه عمومی اسلام، میثم نعمتی، اندیشه‌های حقوق عمومی، شماره ۱۰، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- مبانی نظری و اصول اخذ مالیات در اسلام و جایگاه آن در تشکیل نظام مالیاتی نوین، حسین بحرینی یزدی و محمود عیسوی، معرفت، شماره ۲۱۸(ویژه اقتصاد اسلامی)، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- تمایز مالیات‌های حمایتی و خدماتی در نظام مالیاتی اسلام، محمد جواد توکلی و حسین بحرینی، پژوهشنامه مالیات، شماره ۷۳، بهار ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- حقوق مؤدیان مالیاتی از منظر فقه امامیه در فرایند تشخیص و وصول مالیات، محمدعلی کرباسیون و ولی رستمی، فقه و مبانی حقوق اسلامی سال چهل و هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲. مقاله را از اینجا ببینید.
- جایگاه مالیات تورمی در اقتصاد اسلامی، نصرالله خلیلی تیرتاشی، معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- طراحی و تبیین نظام مدیریت مالیات محلی با رویکرد اسلامی (شهرداری تهران)، الله مراد سیف و علیرضا نادری خورشیدی و منصور صادقی مال امیری و محبت رئیسی، مدیریت اسلامی سال ۲۲ شماره ۲، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- جایگاه مالیات تورمی در اقتصاد اسلامی، نصرالله خلیلی تیرتاشی، معرفت اقتصاد اسلامی، سال ششم، شماره ۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی مبانی فقهی مالیات‌های غیرثابت، عبدالجبار زرگوش نسب و طاهر علی محمدی و معصومه غیبی، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۳۸، زمستان ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی، خالد الغفوری و مصطفی غفوری، مطالعات فقه امامیه، دوره ۹۲، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- بهره‌وری عوامل کل مالیات‌های اسلامی در ایران با روش مالم کوئیست، مهدی فدایی و صالحه آتشکار، پژوهش‌های مالیه اسلامی، سال اول شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- تحلیل منابع مالیاتی موجود در نظام مالیاتی کشور از منظر فقه اسلامی، زهرا مباشری، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۹۱ش.
- بررسی فقهی مالیات ثابت در مذاهب اسلامی، سید حیدر سجادی سعید غیاثی، فروغ وحدت، سال ششم شماره ۲۳، بهار ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- پیاده‌سازی یک الگوی مالیاتی مناسب از منظر قوانین مالیاتی اسلام، مصطفی شمس‌الدینی و جواد شهرکی، مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره ۶، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- ملاحظات پیاده‌سازی مالیات‌های اسلامی، سید ضیاءالدین کیاءالحسینی، پژوهشنامه مالیات، شماره ۵۹، پاییز ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- وضع مالیات بر مهریه و آثار آن بر نهاد خانواده، مصطفی مظفری، خانواده پژوهی، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۸۷ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- حقوق مالیه در اسلام، رقیه شهابی، نامه الهیات، شماره ۵، ۱۳۸۷ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- مالیات و وجوهات شرعیه، محمدرضا داداشی نیاکی، الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی)، شماره ۷۳، پاییز ۱۳۸۵. مقاله را از اینجا ببینید.
- مالیات در حکومت اسلامی، محمد مؤمن قمی، فقه اهل بیت، شماره ۴۵، بهار ۱۳۸۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- رابطه زکات و مالیات، سجاد چوبینه، فرهنگ جهاد، سال دهم شماره ۳۸ و ۳۹، زمستان ۱۳۸۳ و بهار ۱۳۸۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی مالیات بر شرکت‌ها در ایران براساس الگوی مالیات‌های اسلامی، محمدحسین حمزه پور و سیدکاظم صدر و سید محمدعلی کفایی، پژوهش‌های اقتصادی ایران، شماره ۱۰، بهار ۱۳۸۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- آیا نظام مالیاتی ایران، اسلامی است؟، محمدتقی گیلک حکیم‌آبادی و سید کاظم صدر، اقتصاد اسلامی، شماره۷، ۱۳۸۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل مقایسه‌ای آثار توزیعی مالیات بر درآمد در اسلام و نظام مالیات بر درآمد در ایران، محمدتقی گیلک حکیم آبادی، تحقیقات اقتصادی، شماره ۵۷، پاییز و زمستان ۱۳۷۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- «مالیات سرانه و تأثیر آن در گرایش به اسلام» با تحلیلی از نظام مالیاتی قرون نخستین اسلامی، حسین مفتخری، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره ۱۶، ۱۳۷۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیلی پیرامون زکات، زکات یا مالیات، کدامیک؟، احمد شعبانی، فصلنامه پژوهشی، دانشگاه امام صادق، شماره ۳، ۱۳۷۵ش. مقاله را از اینجا ببینید.
- وجوه شرعی و مالیات، عباس مخلصی، فقه، شماره ۳، ۱۳۷۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نظری فقهی بر مالیات، سید مرتضی نجومی، نور علم، شماره ۱۲، ۱۳۶۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وجوهات و مالیات، محمد یزدی، نور علم، شماره ۹، ۱۳۶۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بحثی پیرامون مالیات، احمد آذری قمی، نور علم، شماره ۱۱، ۱۳۶۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- فرض الضرائب فی ضوء الشریعة الإسلامیة مع إشارة خاصة إلی حکم فرض الضریبة علی العقارات المبنیة، نزیه عبد المقصود محمد مبروک، مجلة کلیة الشریعة والقانون بطنطا، شماره ۳۷، ۲۰۲۲م. از اینجا ببینید
- الاتفاقیات الجبائیة الدولیة ودورها فی حل مشکل الازدواج الضریبی من خلال التشریع الجبائی الجزائری، مجلة الاقتصاد و التنمیة البشریة، جلد ۵، شماره ۱، صفحات ۶۳–۷۰. از اینجا ببینید
- التعسف فی استعمال القانون الجبائی: علی ضوء الاتفاقیات الثنائیة لمنع الازدواج الضریبی، بن حمدوش کریمة، مجلة الاجتهاد القضائی، جلد ۱۳، شماره ۴، صفحات ۶۳۷–۶۵۰. از اینجا ببینید
- موقف الفقه من الضریبة علی الدخل الناجم عن التجارة الإلکترونیة، احسان شاکر عبد الله و احمد خلف حسیه الدخیل و السید عکاب احمد محمد العبادی، مجلة جامعة تکریت للعلوم القاووویة والسیاسیة، المجلد/۴السیة/۴العدد/۱۴. از اینجا ببینید
- السیاسة الشرعیة فی إعفاء أهل الزکاة من الضرائب الوضعیة، محمد نعیم یاسین. از اینجا ببینید
پایان‌نامه
فارسی
- بررسی مالیات بر شرکت‌ها در ایران براساس الگوی مالیات‌های اسلامی، محمدحسین حمزه‌پور، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، ۱۳۷۳ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی مالیات بر ارث بر اساس الگوی مالیات‌های اسلامی، عباس خدابخشی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، ۱۳۷۹ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تحلیل اثر مالیات اسلامی زکات بر عدالت مالیاتی در اقتصاد اسلامی، سمیرا خلیلیان، مؤسسه آموزش عالی پارسا، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- رابطه بین زکات و مالیات در دولت اسلامی از منظر فقه مذاهب اسلامی، اصغر متین پور، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۸ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی مبانی فقهی جایگاه مالیات در نظام اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)، سحر احسان فر، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی مالیات بر ارث بر اساس الگوی مالیات‌های اسلامی، عباس خدابخشی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، ۱۳۷۹ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی فرار مالیاتی، هدی جعفری، دانشگاه مازندران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۶ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جایگاه مالیات‌های زیست‌محیطی در اقتصاد اسلامی و امکان‌سنجی وضع آن در ایران، حسن عباسی متقیان، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده امور اقتصادی، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مالیات در فقه سیاسی، اسدالله زائری، پژوهشنامه فقهی، سال اول، زمستان ۱۳۸۹، شماره ۲. پایان‌نامه را از اینجا ببینید.
- بررسی مبانی فقهی مالیات‌های غیرثابت (دراسة عن المبادی إلفقهیة لفرض الضرائب المتغیرة)، عبدالجبار زرگوش نسب، طاهر علی محمدی، سیده معصومه غیبی، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی (فقه و مبانی حقوق اسلامی)، شماره ۳۸، زمستان ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید.
عربی
- سن الضرائب فی الشریعة الإسلامیة، إحسان شاکر عبد الله، أحمد خلف حسین الدخیل، عکاب أحمد محمد العبادی، فلسطین، ۲۰۰۰م. از اینجا ببینید