حکم حکومتی (منابع مطالعاتی)
حکم حکومتی یا احکام حکومتی، فرامین و احکامِ صادره از سوی ولی امر است. تدبیر والی از جمله ملزومات نظام اسلامی است که از سوی ولی امر به سبب مسائل جدیدالحدوث صادر می‌شود. این تدبیر تا جایی پیش می‌رود که حکم حکومتی گاهی به تغییر، تبدیل و حتی به تعطیل حکم منجر می‌گردد. فقیهان جامع‌الشرایط از منظر بزرگان شیعه از مقام صادر کردن حکم حکومتی برخوردار هستند؛ ولی در گستره نفوذ حکم اختلافاتی وجود دارد.
سؤالاتی که در فقه معاصر به دنبال پاسخ آن هستیم: حکمی که بر همگان حتی مجتهدان دیگر نافذ و نقض آن حرام است، تنها حکم قضایی است یا شامل احکام ابتدایی نیز می‌باشد؟ آیا حکم حاکم، مقید به چهارچوب‌های شرعی است؟
در این مقاله لیستی از منابع فقهی از جمله کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابع که از منظر فقه معاصر به بررسی مسئله حکم حکومتی پرداخته‌اند، گردآوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- خاستگاه و مشروعیت احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- ماهیت و مناسبات احکام الهی و حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- ضوابط احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- نسبت احکام استنباطی و احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- جایگاه احکام حکومتی در فقه مذاهب و نظام حقوقی ایران، سجاد خاکسار، مرضیه حاجی رمضانی، تهران، نشر سنجش و دانش، ۱۳۹۹ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- احکام حکومتی، سید امین میرزایی، حامد گومه‌ای، اکبر آقابابائیان، تهران، فانوس دنیا، ۱۳۹۹ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- مجموعه مقالات فقه حکومتی: حکم‌رانی و زعامت، مجموعه مقالات، به کوشش محمدرضا منصفی، قم، مکث اندیشه، ۱۳۹۹ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- تحلیل حکم حکومتی در فقه سیاسی، سید مهدی محمدی، تهران، فرزانگان دانش، ۱۳۹۸ش.
- احکام حکومتی و ولایتی در اسلام، اسماعیل نیک‌فهم، تهران، آموزشی و پژوهشی بوعلی، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- مصلحت و احکام حکومتی، مجید پورسهی، تهران، ندای مردم، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- بررسی فقهی - حقوقی: امور حسبیه، مصلحت و احکام حکومتی، سید حسین هاشمی، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۷ش.
- ضوابط احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۳۹۷ش.
- حکم حکومتی در حج: پژوهشی فقهی پیرامون اعتبار حکم حاکم مخالف در امور حج، مهدی درگاهی و رضا عندلیبی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵ش.
- حکم ثانوی و رابطه آن با حکم حکومتی، معصوم ایمانی، تهران، نشر بیکران دانش، ۱۳۹۵ش.
- احکام حکومتی: چرایی، چیستی و چگونگی، اسماعیل پرور، قم، کتاب فردا، ۱۳۹۴ش.
- پژوهشی در احکام ولایی و حکومتی، اصغر خلیلی، قم، آشیانه مهر، ۱۳۹۱ش.
- احکام حکومتی، نعمت الله یوسفیان، قم، انتشارات زمزم هدایت، ۱۳۹۱ش.
- جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه، محمد مؤمن، محقق محمدمهدی بهداروند، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۴ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- حکم حکومتی در سیره نظری و عملی امام خمینی (ره)، محمدابراهیم ساورسفلی، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۴ش.
- حکم حکومتی و کارآمدی نظام سیاسی اسلام، سید علی ادیانی، آمل، نشر طالب آملی، ۱۳۸۱ش.
- فراتر از فتوا: جایگاه احکام حکومتی در حکومت دینی، شمس‌الله صفرلکی، قم، نشر عصمت، ۱۳۸۱ش.
- امام خمینی و حکومت اسلامی: احکام حکومتی و مصلحت، سید روح الله موسوی خمینی، تهران، مرکز نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش.
- ملاکات احکام و احکام حکومتی، مجموعه مقالات کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره)، ۱۳۸۰ش.
مقاله‌ها
- نقش احکام حکومتی در اداره جامعه اسلامی، اسماعیل پرور، دوفصلنامه مطالعات فقه سیاست، شماره ۱، دوره ۱، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- تحلیل حکم حکومتی در فقه سیاسی، عبدالزهرا عبیاتی، فصلنامه حقوقی قانون‌یار، دوره ۴، شماره ۱۵، پاییز ۱۴۰۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید
- تعزیرات منصوص شرعی در سایۀ حکم حکومتی، علی رضانژاد، محمد محسنی دهکلانی، فصلنامه مجله حقوقی دادگستری، شماره ۱۱۵، ۱۴۰۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ماهیت راهبردی و مکانیزم تشخیص ِاحکام حکومتی از منظر امام خمینی ره، اصغرآفا مهدوی، مهدی نادری، فصلنامه راهبرد، شماره ۹۹، ۱۴۰۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تدبیر ولایی و اطاعت از اوامر حاکم جامعه اسلامی در اجرای احکام حکومتی از منظر فریقین، زینب موسوی سادات و نسرین کریمی و سید محمد شفیعی مازندرانی، دوفصلنامه فقه مقارن، دوره ۹، شماره ۱۷، ۱۴۰۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید
- سازوکارهای نظری برون‌رفت از چالش میان شریعت و قانون در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، نفیسه سادات قادری، علیرضا گلشنی، مسعود همت، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۶۴، ۱۴۰۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مفهوم و گستره حکم حکومتی با تاکید بر مبانی نظری امام خمینی (ره)، حمال مؤمنی‌زاده، دوفصلنامه پانزده خرداد، سماره۶۳-۶۴، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- گستره حکم حکومتی در حقوق عمومی جمهوری اسلامی ایران، احمد مرادپور، نشریه پژوهش ملل، شماره ۵۵، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نسبت‌سنجی حکم حکومتی با احکام اولیه و ثانویه الهی، با تأکید بر دیدگاه امام خمینی، سید عباس موسوی و سید محمدرضا موسوی جوردی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۶۱، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتی و مصلحت عمومی، مهدی بالوی و همکاران، فصلنامه علمی پژوهش‌های نوین حقوق اداری، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام حکومتی جلوه‌ای از نظام مردمسالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران، منوچهر توسلی و همکاران، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، شماره ۵۲، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- واکاوی تحلیلی چالش تعارض احکام حکومتی با نصوص شرعی، خدیجه افشین، محمدرضا کیخا، دوفصلنامه مطالعات اصول فقه امامیه، شماره ۱۳، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- سنجش انطباق احکام حکومتی با مصالح مرسله در فقه مقارن، خدیجه افشین، محمدرضا کیخا، امیرحمزه سالارزائی، فصلنامه فقه مقارن، شماره ۱۵، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ضرورت و الزامات نظام‌وارگی در رویکرد فقه حکومتی، سید سجاد ایزدهی و صدیقه صدیق تقی‌زاده، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۹۲، زمستان ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید
- بررسی تطبیقی گستره و ملاک حکم حکومتی و مصلحت در برقراری حفظ نظام اسلامی از دیدگاه فرق اسلامی، زینب سادات موسوی، نشریه دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شماره ۲۷، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- جایگاه ولی فقیه در تطبیق احکام با مقتضیات زمان و مکان، هادی رحیمی، امیر وطنی، حسین ناصری مقدم، سودابه رضوانی، فصلنامه پژوهش‌های نوین دینی، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- واکاوی مصلحت در فقه شافعی و امامیه در احکام حکومتی، جلال جلالی زاده، ناصر مریوانی، مصطفی ذوالفقارطلب، علی صارمی، فصلنامه فقه مقارن، شماره ۱۴، ۱۳۹۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تقنین احکام حکومتی درحوزه منطقة الفراغ توسط ولی فقیه، سید محمدرضا آیتی، کاظم ستایش، فرزانه سالم رهبر، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۳۱، ۱۳۹۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تمایز حکم حکومتی با سایر احکام شرعی، علی رحمانی‌فرد سبزواری، دوفصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱۳، ۱۳۹۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نسبت قاعده فقهی «حرمت تنفیر از دین» با حکم حکومتی در حکومت اسلامی، محمدعلی شیخ موحد، محمدعلی حیدری، احمدرضا توکلی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، شماره ۴۸، ۱۳۹۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تحلیل و بررسی تطبیقی مستندات قرآنی حکم حکومتی در آرای تفسیری امام خمینی و شهید صدر، مجید بیگی و علی کربلایی پازوکی، نشریه آموزه‌های قرآنی، شماره ۲۷، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تحلیل و بررسی مبانی مشروعیت و ماهیت، حکم حکومتی از منظر علّامه طباطبائی (ره)، مجید بیگی، صالح حسن زاده، دوفصلنامه اندیشه علامه طباطبایی، شماره ۸، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تحلیل تطبیقی کارویژه حکم حکومتی در دفع مفسده یا جلب مصلحت در آراء فقهای مکتب نجف و قم با تاکید بر اندیشه آیت الله خویی و امام خمینی، مجید بیگی، علی کربلایی پازوکی، حسام الدین خلعتبری، محمد صدقی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۵۴، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- معنا شناسی حکم و تأثیر آن در فهم احکام حکومتی، علیرضا حیدرزاده، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۲۹، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تحلیل نظریه منطقةالفراغ و احکام حکومتی در آرای شهید صدر، حسین کاویار و مریم مهاجری، فصلنامه مطالعات اصول فقه امامیه، شماره ۸، ۱۳۹۶ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- پژوهشی در باب ماهیت حکم حکومتی، مصطفی امیری، رضا حق‌پناه و علی محمدیان، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۸۲، ۱۳۹۶ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- وجوب اطاعت از حکم حاکم اسلامی، محمود نبویان، مجید بابائی، فصلنامه اندیشه تقریب، شماره ۳۴، ۱۳۹۶ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تفاوت مبانی «احکام حکومتی»، «استحسان» و «مصالح مرسله»، سید محمد آقارضوی، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۴، ۱۳۹۵ش. از اینجا مقاله را بخوانید
- ماهیت حکم حکومتی در اندیشه امام خمینی(ره)، عبدالله حاجی علی لالانی، سلمان قاسم نیا، مهدی جلالوند، دوفصلنامه اندیشنامه ولایت، شماره ۳، ۱۳۹۵ش. از اینجا مقاله را بخوانید
- بررسی مبانی مشروعیت حکم حکومتی، فاطمه رجایی، دوفصلنامه فقه حکومتی، شماره ۲، ۱۳۹۵ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- چیستی حکم حکومتی از منظر فقه سیاسی با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی قدس سره، سید محمدرضا مرندی، سید علی مرندی، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۱۷، ۱۳۹۵ش. از اینجا مقاله را بخوانید
- تحلیل کارکرد احکام نظامیه ولی فقیه در آرا و نظرهای شورای نگهبان (بررسی موردی سیاست جنایی تقنینی)، امین‌الله زمانی، فصلنامه دانش حقوق عمومی (بررسی‌های حقوق عمومی سابق)، شماره ۱۵، ۱۳۹۵ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تأثیر شناخت احکام حکومتی در فهم حدیث، حسین محققیان، محمدکاظم رحمان ستایش، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۸۷، ۱۳۹۴ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ملاک احکام حکومتی در فقه سیاسی شیعه، غلامرضا بهروزی لک، همت بدرآبادی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۶۸، ۱۳۹۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حرمت مخالفت با حکم حکومتی در فقه سیاسی شیعه، غلامرضا بهروزی لک، همت بدرآبادی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۵، ۱۳۹۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نگرشی فقهی بر مبانی صدور حکم حکومتی، حسن رضا خلجی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۳، ۱۳۹۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مصالح اجرائیه «احکام حکومتی» در قرآن کریم، میثم خزائی، محمدعلی لیالی، حامد دژآباد، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۲، ۱۳۹۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- واکاوی ماهیت حکم حکومتی و فتوا، علی تولایی، مسعود راعی و محبوبه شاهمرادی، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۱، ۱۳۹۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نسبت حکم حکومتی با احکام و فتاوای مجتهدین در نظام سیاسی اسلام، محمود کریمی و سلمان مرتضوی، نشریه دانش سیاسی، شماره ۱۷، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ماهیت حکم حکومتی و برآیند روش‌شناختی آن، محمد عرب‌صالحی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۷، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مصلحت و نقش آن در استنباط احکام شرعی و حکومتی، عبدالله نظرزاده، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتی در حوزه قضاء، سید عبدالصالح موسوی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۰، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ضوابط صدور «احکام حکومتي تکليفي، ذبیح الله نعیمیان، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۳، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نسبت سیاست‌های کلی نظام با احکام حکومتی در حقوق اساسی ایران، محسن اسماعیلی و هادی طحان نظیف، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۵، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حاکمیت قانون و احکام حکومتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مسعود راعی و فرامرز عطریان، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۳، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ماهیت احکام حکومتی، سید محمود علوی و بهرام ایرانپور انارکی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۵، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتی در قانون اساسی و جایگاه آن در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، محسن ملک افضلی اردکانی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۲، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مفهوم‌شناسی واژه «حکم» در فقه سیاسی، اصغر خلیلی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۰، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- واکاوی انتقادی رابطه «تشیع و احکام حکومتی» در نظریه «منطقة الفراغ»، ذبیح‌الله نعیمیان، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۰، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نظریه منطقة الفراغ؛ به مثابه خاستگاه تشریعی احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۵۹، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام حکومتی و مصلحت در فقه شیعه، محسن قدیر، عادل ساریخانی، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره ۳۵، ۱۳۹۰ش. لینک دسترسی
- نظریه «منطقه الفراغ»؛ به مثابه «خاستگاه تشریعی احکام حکومتی»، ذبیح الله نعیمیان، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۵۹، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حقیقت و گستره حکم حکومتی و نقش آن در حل مسائل نوپیدای جامعه، محمداسحاق عارفی شیرداغی، نشریه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۴، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- شرعیت حکم حکومتی، مجید بابایی، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۶۲، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام حکومتی؛ قانون اساسی و کارآمدی، مصطفی تقوی، در نشریه جستارهای سیاسی معاصر، دوره ۲، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حجیت حکم حکومتی در صورت یقین به مخالفت با واقع، علی الهی خراسانی، نشریه علوم سیاسی، شماره ۴۹، ۱۳۸۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتی و مبانی استنباط آن، فرج بهزاد وکیل‌آباد، نشریه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۳۱، ۱۳۸۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نظریه پرداز فقه حکومتی، مرتضی خاکیان، نشریه پگاه حوزه، شماره ۲۱۰، ۱۳۸۶ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نگاهی به فقه امام علی (ع) با تأکید بر عناصر احکام حکومتی، رویکرد قضایی و شذوذات روایی، بهرام بهرامی، حسین ناصری مقدم، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۷۳، ۱۳۸۵ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- بررسى فقهى حقوقى حکم حکومتى، سید مهدی میرداداشی، نشریه رواق اندیشه، شماره ۴۴، ۱۳۸۴ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- جایگاه حکم ولایی در تشریع اسلامی، حسنعلی علی‌اکبریان، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۲۴، ۱۳۸۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ضابطه اصلی احکام حکومتی؛ عدالت یا مصلحت؟، سید علی حسینی، نشریه طلوع، شماره ۳ و ۴، ۱۳۸۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام اولیه، ثانویه و حکومتی، علی اصغر الهامی نیا، نشریه مربیان، شماره ۳، ۱۳۸۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتى در فقه علوى، محمد رحمانی، نشریه فقه اهل بیت، شماره ۲۸، ۱۳۸۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام ولایى در حکومت علوى، سید جواد ورعی، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۱۷، ۱۳۷۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام حکومتی از دیدگاه امام خمینی (ره)، حسین نمازی‌فر، نشریه مقالات و بررسی‌ها، شماره ۶۸، ۱۳۷۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- گستره حکم حکومتی، اسماعیل نعمت اللهی، نشریه قبسات، شماره ۱۵–۱۶، ۱۳۷۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ضوابط احکام حکومتی، سید علی حسینی، مجله احکام حکومتی و مصلحت، شماره ۷، ۱۳۷۴. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مبانی احکام حکومتی از دیدگاه امام خمینی (ره)، سیف‌الله صرامی، مجموعه مقالات کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ۱۳۷۴ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
پایان‌نامه‌ها
- بررسي تطبيقي احکام ثانوي و احکام حکومتي با استحسان و مصالخ مرسله، خدیجه افشین، رساله دکتری در دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- جایگاه احکام حکومتی در فقه مذاهب و نظام حقوقی ایران، مرضیه حاجی رمضانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده ادبیات، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- الزامات مصلحت در احکام حکومتی با تکیه بر اندیشه امام خمینی رحمت الله علیه واصل 112 قانون اساسی، طیبه بنی‌اسدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه یاسوج، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۸ش.
- تحلیل وبررسی تطبیقی احکام حکومتی در آراء فقهای دو مکتب نجف و قم در سده اخیر، مجید بیگی، رساله دکتری در دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- ماهیت حکم حکومتی و رابطه آن با احکام ثانوی، مهلا ذوالفقاری کیان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۳۹۷ش.
- قلمرو احکام اولیه، ثانویه و احکام حکومتی، عنایت‌الله محمدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة المصطفی العالمیة، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، ۱۳۹۵ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی فقهی تعارض احکام حکومتی با حقوق اشخاص، هادی کوشکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات، ۱۳۹۵ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- احکام حکومتی ونسبت آن با احکام اولیه وثانویه، حمید فاضل‌نیا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۴ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی مبانی و ادله احکام حکومتی مقام معظم رهبری، فریده هوشمند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکده الهیات، ۱۳۹۴ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- مبنای احکام حکومتی و جایگاه آن در سیره امیرالمومنین علی علیه السلام، سکینه کلانتری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام خمینی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، ۱۳۹۳ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی دائره احکام حکومتی با اشاره به نظریه منطقة الفراغ، عاطفه داغمه‌چی فیروزجانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات، ۱۳۹۳ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- جایگاه احکام حکومتی در فقه امامیه و قانون اساسی ایران، محمد صرافیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تبریز، دانشکده علوم اجتماعی، ۱۳۹۲ش.
- مفهوم حکم حکومتی و گستره شمول آن در فقه امامیه، طاهره بهزادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۲ش. صفحه نخست از سامانه گنج
- مبانی فقهی احکام حکومتی و دامنه آن، محمدموسی اکبری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة المصطفی العالمیة، مجتمع آموزش عالی فقه، ۱۳۹۰ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی جایگاه احکام حکومتی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، محسن قلی‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۰ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- جایگاه احکام حکومتی در جمهوری اسلامی ایران، سعید کریمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۸۱ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- تحلیلی بر نظریه‌های مربوط به احکام حکومتی در فقه امامیه، علی حسینی، رساله دکتری در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
سایر منابع
- حکم حکومتی در تفقه شیعی، ذبیح‌الله نعیمیان، هفتمین جلسه دوره «فقه رسانه، ارتباطات و فضای مجازی»، لینک گزارش جلسه
- حکم حکومتی ماهیت حقوقی و جایگاه آن درنظام جمهوری اسلامی ایران، مومن، محمدحسین، نخستین همایش ملی فلسفه حقوق با تاکید بر فلسفه حقوق اسلامی، ۱۳۹۱ش. لینک دسترسی
- جایگاه حکم حکومتی در قانون اساسی، غلامحسین الهام، سایت خامنه‌ای دات آی آر، ۱۳۸۹ش. لینک یادداشت