قاعده کرامت انسان (منابع مطالعاتی)

قاعده کرامت انسان از مباحث جدید فقه اسلامی است. این اصل برگرفته از حکمی عقلی مبنی بر ارزش ذاتی انسان، جدا از دین، جنسیت، ملیت و نژاد او است. معیارِ اصل بودن کرامت انسان و ذاتی یا اکتسابی بودن آن از جمله مسائل مورد بررسی ذیل بحث از قاعده کرامت است. از نظر برخی فقیهان، این قاعده می‌تواند مبنای احکامی همچون تساوی دیه زن و مرد، حرمت عرض، مال و ناموس غیرمسلمانان، حرمت جان انسان محتضر (حرمت به‌مرگیِ فرد در کما) و احکام دیگر باشد. گرچه آثاری پیرامون مسئله کرامت انسانی در میان پژوهش‌های فقهی به زبان عربی نیز وجود دارد؛ اما به نظر می‌رسد بررسی این مسئله به عنوان قاعده‌ای فقهی در پژوهش‌های فارسی‌زبان و در میان فقهای شیعه دامنه بیشتری دارد.

آخرین ویرایش: ۱۴۰۱/۹/۱

---

همه منابع مطالعاتی

کتاب

فارسی

1. اصل کرامت انسان به مثابه قاعده‌ای فقهی، سید محمدعلی ایازی، تهران، سرایی‏‫، ۱۴۰۰‬‏‫ش. صفحات ابتدایی کتاب را اینجا ببینید
2. کرامت انسانی و فقه؛ پیش‌نیازها، ظرفیت‌ها و چالش‌ها، حسین ناصری‌مقدم و عباس‌علی سلطانی، مهر ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را اینجا ببینید
3. کرامت انسانی در فناوری‌های زیستی: جستاری در مبانی نظری و اعتبارسنجی فقهی، حمید ستوده، قم، انتشارات سپهر حکمت، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را اینجا ببینید
4. تعرض به کرامت انسانی (دیدگاه فقهی امامیه و اهل سنت)، ظفر قاسمی، تهران، موسسه آموزشی تالیفی ارشدان، ‏‫‬‏۱۳۹۸ش.
5. کرامت انسان از دیدگاه قرآن و روایات، مهدی منفرد، قم، انتشارات مصطفی، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را اینجا ببینید
6. کرامت انسان در فقه و حقوق اسلامی، حسین حقیقت‌ و محمدحسن پورائری و احسان علی‌اکبری‌بابوکانی، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را اینجا ببینید
7. رعایت کرامت انسانی در حقوق شکلی و ماهوی ایران بر مبنای فقه شیعه، رسول جریده، کیهان روزگرد، یاسوج، چویل‏‫،۱۳۹۲ش.‭‬

عربی

1. الکرامة الانسانیة: دراسة فی طهارة الانسان علی ضوء الفقه الاسلامی، سید ابوالحسن نواب، قم، ادیان، ۱۳۸۹م.

مقاله

فارسی

1. پاسداشت کرامت انسانی و رعایت حقوق غیر مسلمانان در فقه امامیه و حقوق موضوعه، تورج همتی فارسانی و سیدعلیرضا حسینی و محمدحسین ناظمی اشنی و علیرضا سلیمی، پژوهش های اعتقادی کلامی، شماره ۴۵، بهار ۱۴۰۱ش. مقاله را اینجا ببینید.
2. همانندسازی مسئله کرامت انسان در فقه و حقوق موضوعه ایران با نگاه قرآنی، صالح فرهادی آجرلو و ابوالحسن مجتهد سلیمانی و سیدعلی خزایی، قرآن و طب، دوره ۵، شماره ۳، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید.
3. کرامت انسانی از منظر فقه و قانون اساسی، عباس خواجه‌زاده و مهدی هادیان، پنجمین همایش ملی حقوق، ۱۳۹۸ش.
4. نگرشی به مفهوم کرامت انسانی در پرتو اندیشه‌های فقهی اسلامی، حسین فروغی‌نیا و سحر ملک و فائزه‌السادات حسینی، فصلنامه پژوهش‌های حقوقی قانون‌یار، دوره دوم، شماره ۱، ۱۳۹۸ش.
5. رابطه کرامت انسانی و تاثیر آن در شکل‌گیری حقوق مصرف‌کننده در فقه امامیه و قوانین و مقررات تعزیرات حکومتی، ارسلان میری و جلال ایرانمنش و ابراهیم تقی‌زاده و جلال سلطان‌احمدی، مطالعات فقهی و فلسفی، شماره ۳۰، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید.
6. اجتهاد کرامت‌مدار، رحیم نوبهار، (در: فقه و تدبیر: یادنامه آیت الله العظمی سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی)، قم، مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید.
7. کرامت انسانی، راهبرد استنباط احکام شریعت، سعید قماشی، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال چهل و هشتم، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
8. قاعده «وجوب تکریم انسان» در فقه و حقوق اسلامی، اردوان ارژنگ و مهدی دهقان سیمکانی، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، سال چهل و هفتم، شمارۀ پیاپی ۱۰۰، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
9. کرامت اقتضایی انسان در بوته نقد، محمّد سبحانی‌نیا، پژوهشنامه معارف قرآنی، دوره ۶، شماره ۲۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
10. سازوکارهای فقه اسلامی در احیا و تثبیت کرامت انسانی، قاسم شبان‌نیا، معرفت سیاسی، شمار ۱۱، ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا بینید.
11. جایگاه کرامت انسان در فرایند استنباط احکام، حسین حقیقت‌پور و حسین ناصری‌ مقدم، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۹۴، پاییز ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
12. جایگاه کرامت در فرایند استنباطات فقهی، مرتضی جوادی آملی، افق حوزه، شماره ۳۶۰، اسفندماه ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید.

عربی

1. فقه الکرامة الإنسانیة فی الشریعة الإسلامیة، رفیق أسعد محمد رضوان، مجلة البحث العلمی الاسلامی (لبنان)، دوره ۱۸، شماره ۴۰، ۲۰۲۲م/ ۱۴۴۳ق.
2. مقصد الکرامة الإنسانیة بین ضرورات الشریعة والواقع المعاصر: دراسة تأصیلیة تطبیقیة، أمین صالح ذیاب غماز، حولیة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بالإسکندریة، دوره ۴، شماره ۳۷، ۲۰۲۱م. مقاله را اینجا ببینید
3. الکرامة الإنسانیة فی التصور الإسلامی وتطبیقاتها الفقهیة: دراسة مقارنة، أحمد جمعة محمد، مجلة کلیة الشریعة والقانون بتفهنا الأشراف (مصر:جامعة الأزهر)، دوره ۳، شماره ۲۲، ۲۰۲۰م. مقاله را اینجا ببینید.
4. مبدأ الکرامة الإنسانیة فی الفقه الإسلامی وأثره فی حمایة الأشخاص غیر المقاتلین، أحمد الدومة رحمة أحمد، محمد حسن جماع تمساح، أحمد حماد عبدالله عبدالرحیم، أبکر علی عبدالمجید أحمد، مجلة العلوم الإقتصادیة والإداریة والقانونیة (فلسطین)، دروه۲، شماره۶، ۲۰۱۸م. مقاله را اینجا ببینید.
5. الکرامة الإنسانیة فی ضوء التشریع الإسلامی، أعمال المؤتمر العلمی الدولی: القانون الدولی الإنسانی فی ضوء الشریعة الإسلامیة (فلسطین)، ماهر أحمد راتب السوسی، ۲۰۱۵م.
6. احترام الکرامة الإنسانیة والمساواة بین الرجل والمرأة فی الشریعة الاسلامیة، عثمان جمعة ضمیریة، المؤتمر العلمی الدولی: حقوق المرأة فی مصر والدول العربیة (مصر)، ۲۰۱۰م.
7. المساواة والکرامة الإنسانیة فی شریعة الإسلام، یوسف الکتانی، الإحیاء، شماره ۱۳، ۱۹۹۹م / ۱۴۱۹ق.
8. الكرامة الإنسانیة في ضوء المبادئ الإسلامیة، عبدالعزیز التویجري، رسالة التقریب، شماره ۲۱، ۱۴۱۹ق. مقاله را اینجا ببینید.

دیگر زبانها

1. Rules and Principles of Dignity and Competence in Jurisprudence from the Point of View of Khamseh and Imam Khomeini Religions، (قواعد ومبادئ الکرامة والکفاءة فی الفقه من وجهة نظر المذاهب الخمسة والإمام الخمینی)، زهرا بیوکی، سید محسن رزمی، مصطفی رجایی‌پور، مجلة الکلیة الإسلامیة الجامعة (عراق)، شماره ۶۷، ۲۰۲۲م.

پایان‌نامه

فارسی

1. بازخوانی فلسفی معیار کرامت انسانی و مقایسه آن با دیدگاه فقهی، سیدعبدالصالح جعفری، دکتری تخصصی، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده ادیان، ۱۴۰۰ش.
2. کرامت انسانی در فقه اسلامی از منظر آیات قرآنی، لیلا کارگر دامغانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان مازندران، مرکز پیام نور ساری، ۱۴۰۰ش.
3. کرامت انسانی محکوم علیه در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران، محیا ارسلان، کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکده الهیات، ۱۳۹۷ش. پایان‌امه را اینجا ببینید.
4. تحلیل و مقایسه کرامت ذاتی به عنوان یکی از مبانی حقوق بشر غربی و کرامت ارزشی به عنوان یکی از مبانی فقه اسلامی، اعظم مرادی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان همدان، مرکز پیام نور همدان، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
5. بررسی تطبیقی کرامت انسان از دیدگاه مذاهب خمسه، معصومه یعقوبیان عزیزآبادی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۷ش.
6. آثار اصل فقهی کرامت انسانی در روابط بین‌الملل، علی علمی، دکتری، جامعةالمصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه، مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۶ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
7. اصل کرامت انسانی در فقه امامیه و کاربرد آن در حقوق موضوعه، معصومه ابراهیمی گهراز، ارشد، دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
8. بررسی مصادیق اصل کرامت در احکام فقهی، عبدالرضا گودرزی، کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
9. بررسی کرامت انسان به مثابه قاعده فقهی، محجوبه عابدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.

عربی

1. التعليل بالكرامة الإنسانية عند الفقهاء ومسائله الفقهية المعاصرة مقارنة بالقانون الأردني، وعد عصام حمدان عبدالله، ارشناسی ارشد، اردن، جامعة اليرموك، كلية الشريعة والدراسات الإسلامية، ۲۰۲۰م/ ۱۴۴۱ق.
2. الكرامة على ضوء الكتاب والسنة، إسماعيل صديق عثمان إسماعيل، کارشناسی ارشد، سودان، جامعة القرآن الكريم والعلوم الإسلامية، كلية الدراسات العليا، ۲۰۰۸م/ ۱۴۲۹ق.

منابع دیگر

فارسی

1. تأثیر باور به کرامت ذاتی انسان در استنباط فقهی، سیدجواد ورعی، ۱۴۰۰م. گزارش سخنرای را اینجا ببینید.
2. کرسی ترویجی تبیین فقهی جایگاه کرامت گزارش دوم، ۲۲ دی ماه ۹۸. گزارش نشست را اینجا ببینید.
3. جایگاه «اصل کرامت انسانی» در اجتهاد شیعی، آیت الله مصطفی محقق داماد، ۱۳۹۶ش. صفحه را اینجا ببینید.
4. جایگاه کرامت انسان در استنباط فقهی، محمدعلی ایازی. گزارش نشست را اینجا ببینید.