دفاع مشروع (منابع مطالعاتی)
دفاع مشروع یک اصل حقوقی و همچنین از مباحث فقه اجتماعی است که بر پایه آن اگر فرد یا افرادی در مقام دفاع از خود، اقدامات زیان‌بار انجام دهند در قبال آن ضامن نبوده و از مجازات مصون هستند. برای مثال اگر شخصی در مقابل دزد و برای دفاع از خود اقدام به ضرب و جرح وی نموده و عضوی از دزد ناقص شود، دیه نقص عضو لازم نیست. همچنین اگر نیروی نظامی یک کشور در مقابل حمله دشمن اقدام به دفاع نموده و افراد یا ادوات نظامی مهاجم را از بین ببرد ضامن نیست. شرط اصلی دفاع مشروع تناسب دفاع و تعدی است به این معنا که دفاع نباید افراطی و غیر متناسب باشد؛ در غیر این صورت مدافع با مجرم تفاوتی ندارد و نسبت به زیان وارد آورده ضامن است. در این صفحه منابعی که از نگاه فقهی به بررسی دفاع مشروع پرداخته و در قالب کتاب، مقاله یا پایان‌نامه انتشار یافته جمع‌آوری گردیده است.
کتاب‌ها
فارسی
- بررسی دفاع مشروع در حقوق ایران و تطبیق آن با فقه و حقوق بین‌الملل، مهزیار صدقی اسکندرکلایی، تهران، نشر سنجش و دانش، ۱۴۰۰ش. فهرست مطالب کتاب
- دفاع مشروع، عیسی کاکویی‌دینکی، تهران، نشر به‌اندیش، ۱۴۰۰ش.
- مبانی فقهی حقوقی دفاع مشروع در خارج از مرزها، سیدهادی رمضانی‌کریمی، تهران، نشر جاودانه، ۱۳۹۹ش. فهرست مطالب کتاب
- مبانی دفاع مشروع در فقه اسلامی، اسماء لطف‌آبادی بیدگلی، گرگان، نشر نوروزی، ۱۳۹۷ش.
- دفاع پیش‌دستانه: با بررسی فقهی و حقوقی شیوه‌های آن: منازعات مسلحانه (جهاد) ترور و عملیات انتحاری (استشهادی)، محمدجواد آقاباقری، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۳ش. فهرست مطالب کتاب
- دفاع مشروع: بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی، تهران، نشر مؤسسه چاپ و نشر عروج، جمعی از محققان، ۱۳۹۲ش.
- دفاع مشروع در فقه اسلامی، ابراهیم بهشتی دامغانی، قم، نشر مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۱ش.
- دفاع مشروع: مجموعه مقالات همایش اندیشه‌های فقهی امام خمینی، جمعی از محققان، تهران، نشر مؤسسه چاپ و نشر عروج، ۱۳۹۱ش. اطلاعات کتاب
- حالت ضرورت و دفاع مشروع: مطالعه تطبیقی ادله، مبانی و شرایط، محمدابراهیم شمس‌ناتری، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۱ش. فهرست مطالب کتاب
- دفاع مشروع و تجاوز از حدود آن، داود عطار، تهران، نشر باز، ۱۳۷۹ش.
عربی
- الدفاع الشرعی فی ضوء القضاء و الفقه، عبدالحمید الشواربی، مصر، دارالکتب و الدراسات العربیة، ۲۰۱۸م.
- تجاوز حق الدفاع الشرعی دراسة مقارنة بین الشریعة و القانون، عبد العزیز الحوشان، بیروت، منشورات حلبی الحقوقیة، ۲۰۱۱م.
- الدفاع الشرعی فی الفقه الإسلامی دراسة مقارنة، رانة عطا الله عبد العظیم عطا الله، قاهرة، نشر إیتراک للنشر و التوزیع، ۲۰۰۹م.
- الدفاع الشرعی فی الشریعة الإسلامیة، محمود السرطاوی، دار الفکر للنشر و التوزیع، ۱۹۹۸م.
- حق الدفاع الشرعی الخاص، الصدیق ابوالحسن محمد، قاهره، مکتبة وهبة، ۱۹۹۲م. کتاب را اینجا ببینید
- حق الدفاع الشرعی: دراسة مقارنة، مصعب الهادی بابکر، بیروت، دارالجیل للطبع و النشر و التوزیع، ۱۹۸۷م.
- الدفاع الشرعی فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، محمد سید عبدالتواب، قاهرة، نشر عالم الکتب، ۱۹۸۳م. این کتاب پایان‌نامه دکتری نویسنده است.
- الدفاع الشرعی، احمد صلاح الدین المحامی بالنقض، بی‌تا. کتاب را اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی دفاع مشروع به عنوان یکی از مصادیق قاعده نفی عسر و حرج، علیرضا حقگویان، فصلنامه مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، دوره ۳، شماره ۷، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- حق فرار در دفاع مشروع؛ مطالعه فقهی و حقوقی، سید سجاد کاظمی، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، دوره ۱، شماره ۴، دی ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- دفاع مشروع بازدارنده از منظر حقوق بین‌الملل اسلامی، حسین حقیقت‌پور، فصلنامه فقه و اصول، دوره ۵۲، شماره ۱۲۰، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- مسئولیت کیفری در دفاع از غیر، محمدصادق هاشمی، فصلنامه فقه و حقوق نوین، دوره ۱، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی الزام به فرار مدافع از موقعیت دفاع مشروع در حقوق کامن‌لا و فقه امامیه، صابر حمزه جواران و امان الله علیمرادی و حمید دلیر، فصلنامه حقوق تطبیقی، دوره ۱۱، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- مسئولیت مدنی مدافع در دفاع مشروع، حمید ابهری و سمیه احسانی کرسیکلا، فصلنامه حقوق اسلامی، دوره ۱۶، شماره ۶۳، ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- واکاوی تطبیقی دفاع مشروع در فقه امامیه و حقوق بین‌الملل، سید حسین حسینی زندآبادی و احمد عابدینی و نادعلی عاشوری و رضا عباسیان، دوره ۱۴، شماره ۵۳، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- مبانی فقهی و حقوقی دفاع مشروع در خارج از مرزها، سید هادی رمضانی کریمی و عباس نیکزاد و علی‌اکبر ایزدی فرد، فصلنامه راهبرد دفاعی، شماره ۶۳، ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- مبانی و مستندات دفاع مشروع از عِرض، یوسف براتی، دوفصلنامه گفتمان فقه و اصول، شماره ۴، ۱۳۹۷ش.
- ماهیت حقوقی دفاع مشروع و مستندات فقهی آن با رویکردی به آرای امام خمینی، قربانعلی بختیاری، پژوهشنامه متین، دوره ۱۹، شماره ۷۶، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- دفاع پیشگیرانه در حقوق ایران، ابوالحسن شاکری، عباس سلمان پور، پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره ۸، شماره ۲، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- فوریّت در دفاع مشروعِ غیرتهاجمی از منظر فقه اسلام و حقوق غرب، عادل ساریخانی، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره ۳، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی دفاع مشروع از دیدگاه اسلام و حقوق بین‌المللی، جواد نوری و مصطفی جان آبادی، اولین همایش ملی آینده‌پژوهی، علوم انسانی و امنیت اجتماعی، ۱۳۹۵ش.
- نشست علمی بررسی فقهی حکم تعدی در دفاع مشروع، محمد نیک روش، فصلنامه رسائل، شماره ۷، ۱۳۹۵ش.
- شرایط و حکم دفاع مشروع در فقه و قانون مجازات اسلامی، رضا عسکری، فصلنامه رسائل، شماره ۷، ۱۳۹۵ش.
- مبانی و آثار حقوقی به کارگیری ابزارهای دفاعی در نهاد دفاع مشروع، روح الله اکرمی و جلال الدین قیاسی، فصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، دوره ۶، شماره ۱۱، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- واگرایی‌های دفاع مشروع و قاعدهٔ مقابله به مثل، احمد حاجی ده آبادی و وحید نکونام، فصلنامه پژوهشهای فقهی، دورهٔ ۱۱، شمارهٔ ۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی تجاوز از حدود دفاع مشروع (دفاع مشروع افراطی)، حسن پوربافرانی، پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره ۵، شماره ۲، آذر ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- محدودیت‌های دفاع مشروع در برابر پلیس در حقوق ایران «با نگاهی به نظام حقوقی فرانسه»، حسین میرمحمدصادقی و بهزاد جهانی، پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره ۵، شماره ۱، ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- دفاع مشروع از دیدگاه امام خمینی و فقهای شیعه، فاطمه محمودی، همایش دفاع مشروع: بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- دفاع مشروع در منظر امام خمینی رحمهُ الله و حقوق بین‌الملل، سید اصغر جعفری، همایش دفاع مشروع: بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- شرایط دفاع مشروع از دیدگاه امام خمینی رحمهُ الله و حقوق بین‌الملل، اکرم استیری، همایش دفاع مشروع: بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- شرایط دفاع مشروع از دیدگاه امام و حقوق بین‌الملل، عبدالخالق فصیحی، همایش دفاع مشروع: بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- مبنای دفاع مشروع با محوریت نظر حضرت امام خمینی، قنبر جاوید، همایش دفاع مشروع: بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- دفاع مشروع از دیدگاه امام خمینی و حقوق بین‌الملل، سید جواد میرخلیلی، همایش دفاع مشروع: بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- مقاومت در برابر پلیس؛ دفاع مشروع یا تمرد؟، بهزاد جهانی، نشریه کارآگاه، شماره۱۸، ۱۳۹۱ش.
- بررسی فقهی شرط «تناسب دفاع و تعدی» در دفاع مشروع، عادل ساریخانی و علی درودی، فصلنامه حقوق اسلامی، دوره ۸، شماره ۳۰، آبان ۱۳۹۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- تحلیل فقهی مبانی مشروعیت دفاع، حسینعلی سعدی و حسین خدایار، پژوهشنامه حقوق اسلامی، دوره ۱۲، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- تئوری دفاع مشروع در سقط جنین، اصغر عربیان، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، دوره ۳، شماره ۱، ۱۳۸۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی قلمرو دفاع مشروع از مال در حقوق جزای اسلامی، مسعود ربانی، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، دوره ۷، شماره ۲، ۱۳۸۹ش.
- دفاع مشروع و مبانی مشروعیت آن، محمدابراهیم شمس ناتری و سعید عبدالله‌یار، فصلنامه مطالعات حقوقی، دوره۲، شماره ۲، ۱۳۸۹ش.
- گستره و قلمرو دفاع مشروع از دیدگاه مذاهب فقهی اسلامی، یعقوب‌علی برجی، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۱۶، ۱۳۸۴ش. مقاله را اینجا ببینید این مقاله در شماره ۱۷ این مجله با عنوان «شرایط دفاع مشروع از نگاه فریقین» نمایه شده است. اطلاعات مقاله
- دفاع مشروع، ترور و عملیات شهادت طلبانه در مذهب شیعه، داود فیرحی، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره ۶، ۱۳۸۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- دفاع مشروع و اعمال در حکم دفاع مشروع، ایرج گلدوزیان، مجله کانون وکلا، شماره ۱۵۰ و ۱۵۱، ۱۳۶۹ش.مقاله را اینجا ببینید
- مشروعیت دفاع، محمد صالح ولیدی، دانشگاه انقلاب، شماره ۲۱، ۱۳۶۱ش. چکیده مقاله را اینجا ببینید
عربی
- الدفاع الشرعی فی الشریعة الاسلامیة و مقارنته بقانون العقوبات ألافغانی، ممتاز احمد منقاد و ذبیح الله مفکر و عزیز الرحمن عزیز، مجله بین‌المللی مطالعات آموزش عالی، دوره ۴، شماره ۱، ۲۰۲۲م. مقاله را اینجا ببینید
- الدفاع الشرعی الوقائی فی القانون الدولی: التأصیل و المشروعیة، مجلة الحقوق و العلوم الإنسانیة، المجد ۱۴، العدد ۳، ۲۰۲۱م. مقاله را اینجا ببینید
- الدفاع الشرعی بین الفقه الإسلامی و التشریع الوضعی، محمد بن صدوق، مجلة الواحات للبحوث و الدراسات، المجلد ۱۴، عدد ۱، ۲۰۲۱م.
- حق الدفاع الشرعی و صوره: دراسة مقارنة بین الشریعة الإسلامیة و القانون اللیبی، نبیل محمد فرج الشارف، مجلة مجمع، العدد ۲۹، مالزی، ۲۰۱۹م.
- شرعیة الدفاع الآلی عن الأموال علی ضوء الفقه القضاء، عبدالواحد الدافی، مجلة القانون و الأعمال (مراکش)، العدد ۵۱، ۲۰۱۹م.
- الدفاع الشرعی دراسة مقارنة، ناصر بن محمد جوفان، مجلة العدل، دوره ۱۵، العدد ۵۸، ۱۴۳۴ق. مقاله را اینجا ببینید
- تجاوز حدود الدفاع الشرعی: دراسة مقارنة، محمد أحمد لرید، مجلة آفاق للعلوم، العدد ۸، ۲۰۱۷م.
- الدفاع الشرعی عن النفس و ما دونها و المال و العرض: دراسة فقهیة مقارنة، محمد سعید محمد سعد صالح، المجلة العلمیة لکلیة الدراسات الإسلامیة و العربیة للبنین دمیاط الجدیدة، العدد ۴، ۲۰۱۶م.
- الدفاع المشروع: دراسة فقهیة تحلیلیة لحق الدفاع المشروع فی الشریعة الإسلامیة و القانون الوضعی، صلاح الدین جبار، حولیات جامعة الجزائر ۱، العدد ۲۷، ۲۰۱۵م.
- حق الدفاع الشرعی الخاص فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة بالقانون الجنائی لسنة ۱۹۹۱م، عبده عبدالله حسن داوود، مجلة جامعة القرآن الکریم والعلوم الإسلامیة، المجلد۱۴، عدد۲۲، ۲۰۱۱م.
- الدفاع الشرعی و أحکامه فی الفقه الإسلامی، عبدالله بن سلیمان بن محمد العجلان، مجلة العدل، مجلد ۱۲، العدد ۴۶، ۲۰۱۰م.
- ضوابط الدفاع الشرعی الخاص و الآثار المترتبة علیه فی الفقه الاسلامی، مجلة جامعة ام القری لعلوم الشریعة و اللغة العربیة و آدابها، عبدالله بن سلیمان بن عبدالمحسن المطرودی، مجلد ۱۸، عدد ۳۷، ۲۰۰۶م.
- الدفاع الشرعی فی منظور الشریعة الإسلامیة والقانون الوضعی، محمد اسطیری، مجلة جمعیة الحافظ بن عبد البر للتعریف بالتراث الإسلامی، مجلد ۱، عدد ۲، ۲۰۰۱م.
- حق الدفاع الشرعی: تعریفه شروطه حالاته: القصد فی القتل العمدی فی الشریعة الإسلامیة، محمد محمود الباجوری، المجلة العربیة للفقه و القضاء، عدد ۱۶، ۱۹۹۴م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مقایسه تطبیقی جنبش مقاومت اسلامی و تروریسم بین‌المللی با تأکید بر فقه سیاسی و حقوق بین‌الملل، علی رحیمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران جنوب، ۱۴۰۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- جایگاه مرز سیاسی و دفاع از آن در فقه مذاهب اسلامی، سلمان محمدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۹۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- دفاع مشروع از حریم خصوصی در منظر فریقین، سکی علی واعظی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مسئولیت بین‌المللی دولت اسلامی در قبال جنبش‌های آزادی‌بخش در پرتو فقه سیاسی، امیر کشت‌گر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران پردیس فارابی، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مبانی فقهی اصل بازدارندگی دفاعی در مقابل تهدیدات احتمالی دشمن، جواد شکوهی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- جنایت بیش از ضرورت در دفاع، مرضیه هوشمند اردکانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پردیس بین‌الملل دانشگاه شیراز، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی دفاع مشروع در حقوق کيفری ايران و مبانی فقهی آن، سيد ابراهيم محجوب، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۴ش.
- مبانی فقهی حمایت و دفاع از مسلمانان تحت ستم در سایر کشورها با تطبیق بر حقوق موضوعه، حسین مهدوی‌فر، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مبانی و اصول عدم مسئولیت کیفری پلیس، عابدین صفری کاکرودی، پایان‌نامه دکتری، دانشکده حقوق، دانشگاه تهران پردیس فارابی، ۱۳۹۲ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- دفاع مشروع در برابر ضابطین دادگستری در حقوق ایران با نگاهی به نظام حقوقی فرانسه، بهزاد جهانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۳۹۱ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- دفاع مشروع در اسلام، محمد الله مسلمی، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۱ش.
- بررسی دفاع در مطالعات اسلامی معطوف به عملیّات استشهادی، ابراهیم زارع شحنه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۹۰ش.
- بررسی تطبيقی دفاع مشروع ازديدگاه فقه و حقوق بين‌الملل، غلام شبر، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۸ش.
- تمرد در حقوق کیفری ایران، محمدحسین محسنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۸۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- دفاع مشروع در اسلام، محمداسحاق مهوی، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۱ش.
- دفاع مشروع در حقوق جزای ایران، خلیل واعظی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه قم، ۱۳۷۸ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تمرد نسبت به مأمورین دولتی در حقوق کیفری ایران، محمدحسین غلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۶۲ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
عربی
- الدفاع الشرعی فی ضوء الممارسات الدولیة المعاصر، سعود محمد سعد التمیمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة القانون، جامعة قطر، ۲۰۲۱م. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- الدفاع الشرعی بین النظریة والتطبیق: دراسة مقارنة، رحمة بنت علی بن عبدالله، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة السلطان قابوس، ۲۰۱۹م.
- الدفاع الشرعی الخاص فی الفقه الاسلامی، زیاد حمدان محمود ساخن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الدراسات العلیا، جامعة النجاح الوطنیة، فلسطین، ۲۰۱۸م. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- الدفاع الشرعی، محمد مسعودی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، المرکز الجامعی أحمد زبانة، الجزایر، ۲۰۱۵م.
- حق الدفاع الشرعی فی الفقه الإسلامی و القانون تطبیقا علی قوانین العقوبات العربیة: دراسة مقارنة، جمال محمد أحمد سلیمان التلب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة أم درمان الاسلامیة، سودان، ۲۰۱۵م.
- حق الدفاع الشرعی بین القانون الجنائی الوضعی و الشریعة الإسلامیة، أحمد حسن عبدالله فراج، پایان‌نامه دکتری، جامعة القاهرة، ۲۰۱۳م.
- الدفاع الشرعی العام فی التشریع الجنائی الإسلامی: دراسة فقهیة مقارنة، علاء الدین إبراهیم محمود الشرفی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الدراسات العلیا، جامعة النجاح الوطنیة، فلسطین، ۲۰۰۸م.
- تجاوز حدود حق الدفاع الشرعی: دراسة مقارنة، محمد خلف عید الغلیلات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة الشرق الأوسط، ۲۰۰۸م.
- الدفاع الشرعی فی الفقه الإسلامی، محمد الأسعد الهمامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، المعهد الأعلی للشریعة، جامعة الزیتونة، تونس، ۱۹۹۱م.
- الدفاع الشرعی فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، محمد سید عبدالتواب، پایان‌نامه دکتری، کلیة الحقوق، جامعة القاهرة، ۱۹۸۲م.
منابع دیگر
- دفاع از منظر حکومت اسلامی (گفتگو و مصاحبه)، مصاحبه‌شونده: حمید بالایی، فصلنامه شهر قانون، ۱۳۹۴ش.