کاربر:Hamzeahmadi/صفحه تمرین۲
تبیین مسئله و جایگاه آن
واژه «اتانازی» که به صورت‌های «یوتونازی»، «یونازیا» و «اوتانازیا» نیز به کار رفته، از پیشوند یونانی «Eu» به معنای «خوب» و واژه «Thanatos» به معنای «مرگ» ترکیب یافته است.[۱] در زبان فارسی معادل‌هایی مانند «مرگ خوب»، «مرگ آسان»، «بهْ‌مرگی»، «قتل از روی ترحم»، «مرگ خودخواسته» و «کشتن دلسوزانه» برای این واژه در نظر گرفته شده [۲] و در اصطلاح به معنای پایان دادن به زندگی فرد به درخواست خودش و به دست دیگری و با نیت رهایی او از درد و رنج طاقت‌فرسا یا یک بیماری لاعلاج است و یا به معنای کشتن عمدی یک بیمار به دلیل ترحم و از روی دلسوزی، به وسیله به کار بردن یک ماده کشنده یا ترک مراقبت‌های لازم و ضروری، است.[۳]
اقسام اتانازی
اتانازی در یک تقسیم‌بندی به دو دسته تقسیم می‌شود:
- اتانازی مستقیم: که با اقدام به وسیله شخص دیگری غیر از خود بیمار مانند پزشک است[۴] و این خود به دو نوع اتانازی مستقیم فعال و منفعل تقسیم می‌شود:
- اتانازی مستقیم فعال: شخصی مانند پزشک با آمپول با تجویز داروی کشنده به زندگی پر درد و رنج بیمار، پایان می‌دهد.[۵]
- اتانازی مستقیم منفعل: از ادامه معالجه و زنده‌نگه داشتن بیمار لاعلاجی که درد می‌کشد، خودداری می‌شود؛ یعنی از درمان‌هایی که برای حفظ حیات بیمار لازم و ضروری است، صرف نظر می‌شود.[۶]
- اتانازی غیر مستقیم: داروهایی در دسترس بیمار گذاشته می‌شود تا او به دست خود و شخصاً به زندگی پرمحنت خود پایان بدهد[۷] و یا به بیمار داروهای تجویز می‌شود که پیامد و عوارض مصرف آن، مرگ بیمار را به دنبال دارد.[۸]
هر کدام از این اقسام یا به صورت داوطلبانه، با رضایت آگاهانه بیمار و بر اساس تقاضای صریح او است یا این که به صورت غیر داوطلبانه و بدون تقاضای بیمار، به سبب عدم صلاحیت او در تصمیم‌گیری بر اثر عواملی چون بیهوشی و کما، صورت می‌گیرد.[۹]
تاریخچه و جایگاه مسئله در فقه معاصر
گفته می‌شود واژه اتانازی برای اولین بار از سوی فرانسیس بیکن، فیلسوف انگلیسی قرن ۱۶ میلادی، در مقاله‌ای با عنوان «پیشرفت دانش»[یادداشت ۱] با مطرح کردن مرگ بدون رنج، وارد فرهنگ پزشکی شد.[۱۰] پس از آن در نیمه اول قرن بیستم توماس مور، حقوق‌دان و فیلسوف انگلیسی، در کتابش با عنوان «آرمانشهر» [یادداشت ۲] این واژه را به کار برد و انجام این فعل را در بیماران صعب‌العلاجی که رنج می‌برند؛ مشروط به اجازه قضات و کشیش‌ها، مشروع دانست.[۱۱] از آن پس و به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم بحث‌ها و تألیفات در این زمینه اوج گرفت و امروزه به عنوان یکی از مباحث مهم و چالش‌برانگیز در حوزه اخلاق و حقوق پزشکی است.[۱۲]
اگرچه درباره مباحث مرتبط با این موضوع در آثار فقهی گذشته، در ابواب فقهی قصاص و دیه و در ضمن مسائلی مانند «ممنوع بودن قتل نفس»[۱۳] و «جایز نبودن کشتن کسی که خودش رضایت به آن داشته باشد»،[۱۴] مسأله اجهاز[یادداشت ۳] که در باب جهاد از آن سخن رفته[۱۵] و مسائلی از این دست، مورد توجه بوده است؛ اما درباره احکام خود مسأله اتانازی بحثی صورت نگرفته است و این مسأله، از مسائل نوظهور در حیطه فقه پزشکی است که امروزه مورد توجه فقهای معاصر قرار گرفته و آنان با توجه به منابعی که برای استنباط احکام شرعی در دسترس دارند، به بحث درباره این موضوع پرداخته، احکام آن را استخراج کرده و استفتائات مختلف درباره این مسأله را پاسخ داده‌اند.
رویکردها و نظرات در فقه شیعه
نظرات فقهای معاصر درباره حکم تکلیفی و وضعی اتانازی به شرح زیر است:
حکم تکلیفی
دیدگاه فقها براساس تقسیم اتانازی به فعال، غیر فعال و غیر مستقیم مختلف است:
- حکم اتانازی فعال: فقهای معاصر شیعه نسبت به حکم حرمت اتانازی فعال؛ یعنی نوعی مرگ ترحم‌آمیز که با اقدام پزشک صورت می‌گیرد، در مورد بیمارانی که بیماری لاعلاج دارند و از این بیماری رنج می‌برند، اتفاق نظر دارند.[۱۶]
- حکم اتانازی غیر فعال: برخی فقها البته در شرایط خاصی برای برخی بیمارن، اتانازی غیر فعال؛ یعنی ترک و خوداری از معالجه را جایز دانسته‌اند: به عنوان نمونه ناصر مکارم شیرازی در جواب به استفتائی که در آن فردی بر اثر تصادف ۱۲ سال است که به کما رفته و یا بیماری که پس از عمل جراحی مدت طولانی است که به هوش نیامده، گفته است: اگر بازگشت بیمار به حال طبیعی عادتاً امکان نداشته باشد، دست کشیدن از معالجه وی جایز است.[۱۷] همچنین میرزاجواد تبریزی خودداری از ادامه درمان و تأمین تنفس بیماری که معالجات پزشکی برای درمان او اثری ندارد و قلبش از حرکت ایستاده را جایز دانسته است.[۱۸] سیدعلی خامنه‌ای حفظ بیمار محتضری که امیدی به درمانش نیست و تأخیر در مرگ او را واجب ندانسته و لذا بنا به نظر او اتانازی غیر فعال یا خودداری از مداوای این بیمار حرام نیست و مانعی ندارد.[۱۹]
- حکم اتانازی غیر مستقیم: بنا به نظر محمد فاضل لنکرانی تسریع در مرگ بیمار اگر به دست خود بیمار انجام شود، خودکشی محسوب شده و حرام است.[۲۰]
گفتنی است که در همه موارد مذکور، بنا به نظر فقها رضایت بیمار به انجام اتانازی، چه به نحو مستقیم و چه غیر مستقیم اثری در تغییر حکم حرمت ایجاد نمی‌کند.[۲۱]
حکم وضعی
حکم وضعی یعنی ضمان به قصاص و دیه برای انجام‌دهنده اتانازی در برخی فرپع مورد اختلاف فقیهان است:
- محمد فاضل لنکرانی اتانازی چه فعال و چه منفعل را قتل نفس محسوب می‌کند و تمام احکام قتل عمد را دارد.[۲۲] همچنین لطف‌الله صافی گلپایگانی، هرگونه اتانازی را قتل عمد دانسته که به موجب آن، حق قصاص برای اولیای مقتول نسبت به مرتکِب مباشر این قتل، ثابت می‌شود.[۲۳]
- سید ابوالقاسم خویی، دستور به برداشتن تجهیزات پزشکی از شخص متوفی به مرگ مغزی را موجب ثبوت تعزیر دانسته است.[۲۴]
ادله
فقیهان برای حرمت اتانازی فعال و حتی فقیهانی که قائل به حرمت اتانازی غیر فعال هستند، به اطلاقات ادله حرمت قتل نفس از آیات و روایات و ادله وجوب حفظ نفس [۲۵] و برای حرمت اتانازی غیر مستقیم به ادله حرمت خودکشی در آیات و روایات تمسک کرده‌اند:[۲۶]
- آیات ۱۵۱ سوره انعام، ۳۳ سوره اسراء و ۹۳ سوره نساء، از قتل نفس از روی عمد و به ناحق، نهی کرده اند و نهی در این آیات دلالت بر حرمت می‌کند، قتل از روی ترحم (اتانازی) نیز از مصادیق قتل عمد بوده، پس حرام است.[۲۷]
- در کتاب وسائل الشیعه بابی با عنوان «تحریم القتل ظلماً: باب حرمت قتل نفس از روی ظلم و به ناحق» آمده و ذیل آن ۲۰ روایت ذکر شده است[۲۸] و همچنین بابی با عنوان «تحریم المعونه علی قتل المؤمن: باب حرمت کمک برای کشتن مؤمن»[۲۹] آمده و فقها از این روایات بر حرمت قتل نفس و حرمت کمک به قتل نفس استدلال کرده‌اند. اتانازی نیز به نوعی قتل نفس به ناحق بوده، پس حرام است.
- از نظر فقیهان، آیه تهلکه[۳۰] و آیه «و لا تقتلوا انفسکم إن الله کان بکم رحیماً»[۳۱] و همچنین برخی روایات بر حرمت خودکشی و انتحار دلالت می‌کنند.[۳۲]
منابع مطالعاتی مهم
اعم از کتاب‌ها، مقالات، نشست‌های علمی و ....
سایر فرقه‌های اسلامی
نظرات
صاحب نظران
منابع مطالعاتی
اعم از کتاب‌ها، مقالات، نشست‌های علمی و ....
موضوعات پیوسته
پانویس
- ↑ Biggs, Euthanasia: Death with dignity and the Law, 2001, p12
- ↑ خسروی، بازاندیشی قتل ترحم آمیز (اتانازی) در فقه اسلامی و حقوق موضوعه، ۱۳۹۷ش، ص۱۷.
- ↑ خسروی، بازاندیشی قتل ترحم‌آمیز (اتانازی) در فقه و حقوق اسلامی، ص۲۰.
- ↑ صادقی، «بررسی فقهی و حقوقی اتانازی، ص۱۰۳.
- ↑ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۳۲۳.
- ↑ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۳۲۳.
- ↑ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۳۲۳.
- ↑ پارساپور و دیگران، «اتانازی، تبیین و تحلیل اخلاقی»، ص۳.
- ↑ پارساپور و دیگران، «اتانازی، تبیین و تحلیل اخلاقی»، ص۳.
- ↑ Vecchio and other, Brief history of Euthanasia and the contribution of medical and surgical ethics to the cultural debat, P 185.
- ↑ Vecchio and other, Brief history of Euthanasia and the contribution of medical and surgical ethics to the cultural debat, P 185.
- ↑ افضلی، مرزبندی، «اتانازی در تاریخ پزشکی»، ص۶۷.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ج۴، ص۱۸۰.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ج۴، ص۱۸۵.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ج۱، ص۲۸۴.
- ↑ منتظری، احکام پزشکی، ص۱۲۲؛ فاضل لنکرانی، احکام ببیماران و پزشکان، ص۱۵۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج۱، ص۴۷۹؛ مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ص۱۱۶؛ خویی، تبریزی، احکام جامع مسایل پزشکی، ص۲۸۰-۲۸۱، صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ص۱۰۰؛ علوی گرگانی، استفتائات پزشکی، ص۴۰؛ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ج۳، ص۳۰۵.
- ↑ «پایان دادن به زندگی بیمارانی که سال‌ها بیهوش هستند»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ خویی، تبریزی، احکام جامع مسایل پزشکی، ص۲۸۱.
- ↑ «احکام اتانازی (قتل از روی ترحم)»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
- ↑ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ج۳، ص۳۰۳.
- ↑ فاضل لنکرانی، احکام بیماران و پزشکان، ص۱۵۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج۱، ص۴۷۹.
- ↑ فاضل لنکرانی، احکام پزشکان و بیماران، ص۱۵۲.
- ↑ صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ص۱۰۰.
- ↑ خویی، تبریزی، احکام جامع مسایل پزشکی، ص۲۸۰.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج۱، ص۴۷۹.
- ↑ مرتضوی، قتل ترحم (اتانازی) در آینه فقه، ص۴۷.
- ↑ مرتضوی، قتل از روی ترحم (اتانازی) در آینه فقه، ص۵۲؛ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ج۳، ص۳۰۶.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۹، ص۹.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۹، ص۹.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۹۵.
- ↑ سوره نساء، آیه ۲۹.
- ↑ محقق اردبیلی، زبدة البیان، ص۴۲۸؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۳۲۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۳، ص۳۵۶؛ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۹، ص۳۷۹؛ مرتضوی، قتل از روی ترحم (اتانازی) در آینه فقه، ص۴۷ و ص۵۳.
خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «یادداشت» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="یادداشت"/> یافت نشد.