جامعیت دین (منابع مطالعاتی)
جامعیت دین از گزارهای کلامی تاثیرگذار در استنباطات فقهی است و با مسئله انتظارات بشر از دین، گستره شریعت، قلمرو دین و همچنین خاتمیت و جاودانگی آن ارتباط دارد. جامعیت دین در چند زمینه مسائل هستی شناسی و فلسفی، دایره علوم طبیعی، مسائل اخلاقی و مسائل حقوقی و رفتاری قابل طرح است که از محور چهارم با عنوان قلمرو فقه یاد شده است. پژوهشگران دینی با طرح مسئله جامعیت دین به دنبال پاسخ به این پرسش هستند که دین اسلام چه ساحاتی از زندگی انسان در بر می‌گیرد؟
امروزه چند دیدگاه درباره شمول یا عدم شمول آموزه‌های دینی بر تمام ابعاد زندگی انسان ارائه شده است. برخی با نگاهی حداقلی، گرایش به انعزال و بی‌طرفی مطلق قانون‌گذار اسلام درباره شؤون دنیای انسان دارند. در مقابل بسیاری با استناد به دلائلی چون «جامعیت قرآن کریم»، «مطابقت محتوای اسلام با فطریات بشر»، «جامعیت احکام اسلام»، «ثابت بودن محتوای دین»، «پذیرفتن عناوین ثانویه»، «خاتمیت دین اسلام» و بر مبنای قاعده «عدم خلو واقعة عن الحکم الشرعی» معتقدند دین اسلام برای تمام ابعاد زندگی انسان دارای حکم است. در میانه دو اندیشه شمول و انعزال، عده‌ای نیز بر این باورند که اصول کلان و عام به‌وسیله شارع بیان شده و امور جزئی به عهده انسان گذاشته شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- قلمرو دین و گستره شریعت، علیرضا اعرافی، قم، موسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
- جاودانگی و پویایی شریعت اسلام، محمدعلی ایزدی، همدان، مرکز نشر دانشگاه بوعلی سینا، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
- گستره دین، عبدالله جوادی آملی، قم، نشر اسراء، ۱۳۹۱ش.
- جامعیت و کمال دین، علی ربانی گلپایگانی، تهران، کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۸ش.
- گستره‌ی شریعت، عبدالحسین خسروپناه، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۲ش.
- درآمدی بر شناخت گستره شریعت، محمدرضا اسدی، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۲ش.
عربی
- شمول الشريعة ؛ بحوث في المرجعية القانونية بين العقل والوحي، حیدر حب الله، بیروت، دار روافد للطباعة والنشر والتوزيع، ۲۰۱۸م.
- الشمولية في الاسلام : مفهومها وافاقها ومظاهرها العامة، معاونت فرهنگی مجمع تقریب مذاهب اسلامی و به کوشش علی‌اصغر واحدی، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۲۰۱۲م.
- شمول الاسلام، یوسف القرضاوی، مصر، مكتبة وهبة للطباعة والنشر السلسلة، ۲۰۱۱م. لینک کتاب
- الثبات والشمول في الشريعة الإسلامية، عابد بن محمد السفياني، مکه المکرمه، مكتبة المنارة، ۱۴۰۸ق. لینک کتاب
مقالات
فارسی
- واکاوی دلائل جامعیت دین مبین اسلام (با تمرکز بر محتوای دین)، محمدمهدی کریمی‌نیا و محمدعلی ابراهیمی و مجتبی انصاری مقدم، ماهنامه پژوهش‌های معاصر در علوم و تحقیقات، شماره ۲۴، ۱۴۰۰ش. دسترسی به مقاله
- واکاوی قلمرو احکام دین بر مبنای قاعده «عدم خلو واقعه از حکم شرعی»، محمدحسن گلی شیردار و سکینه منظری مجید، دوفصلنامه فقه میان‌رشته‌ای اجتماعی، شماره ۱۴، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- واکاوی قلمرو احکام دین بر مبنای قاعده «عدم خلو واقعه از حکم شرعی» با رویکرد برون دینی، محمدحسن گلی شیردار و سکینه منظری مجید، دوفصلنامه فقه میان‌رشته‌ای اجتماعی، شماره ۱۴، ۱۳۹۸ش.
- بررسی و تبیین تلازم موجود بین جامعیت دین و ختم نبوت تشریعی با تاکید بر تفسیر «المیزان»،سیدکریم خوب‌بین خوش‌نظر و جواد کارخانه، دوفصلنامه معرفت کلامی، شماره ۲۳، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- مناسبات میان قلمرو دین و قانونگذاری با تاکید بر نظریه تطبیق، سید احمد حبیب نژاد و سید عباس حسینی، فصلنامه فقه حکومتی، شماره ۷، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- قلمرو دخالت دین در عرصۀ امور اجتماعی و سیاسی از دیدگاه امام خمینی(ره)، محمدحسین ایراندوست، پرتال جامع امام خمینی، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- سه گلوگاه برای گسترش قلمرو اجتهاد، عبدالحمید واسطی، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۲۲، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- دلایل و لوازم تلقی حداکثری از دین، عباس جوارشکیان، فصلنامه آموزه‌های کلامی نوین، شماره ۱، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- مبانی کلامی قانونگذاری و آثار فقهی و حقوقی آن در حکومت اسلامی (مبتنی بر آرای برخی از علمای معاصر)، حسین امینی پژوه و عباس کعبی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۴، ۱۳۹۳ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تأملی در قلمرو دین، عباس کردفیروزجایی، فصلنامه آیین حکمت، شماره ۶، ۱۳۸۹ش. لینک مقاله
- گزاره کلامی تأثیرگذار در اجتهاد (جامعیّت شریعت)، علیرضا صابریان، فصلنامه دین و سیاست (نام جدید: دوفصلنامه انسان‌پژوهی دینی)، شماره ۱۷، ۱۳۸۷ش. لینک مقاله
- گستره شریعت، ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه قبسات، شماره ۳۲، ۱۳۸۳ش. لینک مقاله
- جامعیت و کمال شریعت و تحولات آن در عصر غیبت، سید حسین هاشمی، فصلنامه قبسات، شماره ۳۲، ۱۳۸۳ش. لینک مقاله
- نظریه دین حداکثری (درآمدی بر قلمرو گستره دین از منظر استاد مطهری (ره))، ولی‌الله عباسی، فصلنامه قبسات، شماره ۳۰ و ۳۱، ۱۳۸۲ و۱۳۸۳ش. لینک مقاله
- درآمدى بر قلمرو فقه، مهدی مهریزی، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۶، ۱۳۷۵ش. لینک مقاله
- جامعیت دین، سید محمدعلی ایازی، در کتاب جامعیت و شریعت از مجموعه آثار کنگرۀ بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی (س)، «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ۱۳۷۴ش. لینک مقاله
- جامعیت، جهانی بودن و جاودانگی دین از نظر قرآن، حسین غفاری، در کتاب کتاب جامعیت و شریعت از مجموعه آثار کنگرۀ بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی (س)، «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ۱۳۷۴ش. لینک مقاله
- عمومیت و جاودانگی اسلام، محمدرضا مصطفی‌پور، در کتاب کتاب جامعیت و شریعت از مجموعه آثار کنگرۀ بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی (س)، «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ۱۳۷۴ش. لینک مقاله
عربی
- نظريّة الشموليّة التفصيليّة للشريعة الإسلاميّة (اتجاه الفقه السائد)، حیدر حب الله، مقاله در سایت نویسنده، تاریخ درج۹/۲۶/ ۲۰۲۰، تاریخ بازدید ۲۶ مهر ۱۴۰۱ش. لینک مقاله
- خصائص الإسلام العامة «الشمولية»، محمد فريجه، مقاله در سایت مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تاریخ بازدید ۲۶ مهر ۱۴۰۱ش. لینک مقال
- العولمة وعالمية الدين، حیدر حب الله، ثقافتنا للدراسات والبحوث (ایران)، شماره ۳۷، ۲۰۱۴م. لینک مقاله
- مقاصد الشريعة و تجديد الفقه الاسلامي المعاصر: رؤية منظومية كلية، جاسر عودة، مجلة المسلم المعاصر (مصر)، شماره ۱۵۱، ۲۰۱۴م. لینک مقاله
- الشمولية الإسلامية بين ثوابت العقيدة ومرونة التشريع، محمدعیاش الکسیبی، مجلة الزرقاء للبحوث والدراسات (الاردن)، مجلد ۴، شماره ۱، ۲۰۰۲م. لینک مقاله
- شمولية الإسلام، محمدحسین الددو الشنقيطي، مقاله در سایت اسلام ویب، تاریخ بازدید ۲۶ مهر ۱۴۰۱ش. لینک مقاله
- شمولية التشريع الإسلامى ومرونته، عبدالله الجراری، مجلة الدعوة الحق (المغرب)، سال ۱۸، شماره ۳، ۱۹۷۷م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- نقد و برسی قلمرو دین اسلام بر مبنای آرای دین شناسانه ی آیت اله سبحانی، حمید کردلو، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ۱۴۰۰ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی انتقادی و مقایسه‌ای دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مصباح یزدی در زمینه قلمرو دین، عیسی معلم، کارشناسی ارشد، گروه کلام و فلسفه دین، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۴۰۰ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- جامعیت دین اسلام از منظر متکلمین معاصر امامیه، سید ابوالفضل مولائی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گلستان، ۱۳۹۹ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- قلمرو فقهی مسئولیت دولت اسلامی در قبال اقامه دین، سید محمدسعید ناطقی، کارشناسی ارشد، مجتمع آموزش عالی فقه، مدرسه عالی فقه تخصصی، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۹ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی کمال دین از دیدگاه آیت الله جوادی آملی و علی عبدالرزاق، فاطمه علمی‌راد، رساله دکتری، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۸ش. صفحه رساله در سامانه گنج
- قلمرو احکام دین در تنظیم حیات انسان، سکینه منظری مجید، رساله دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه عدالت، ۱۳۹۸ش. صفحه رساله در سامانه گنج
- تحلیل قلمرو دین در عرصه قانونگذاری، محمد پوریوسفی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۸ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی نقش قرآن و روایات در فرایند جامعیت اسلام، احمد طهماسبی بلداجی، رساله دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اراک، ۱۳۹۷ش. صفحه رساله در سامانه گنج
- قلمرو فقه در زندگی اجتماعی بشر، محمدحسین بنایی خیرآبادی، کارشناسی ارشد، دانشکده مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی قم. ۱۳۹۵ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی جامعیت قوانین مدنی قرآن از دیدگاه مفسران معاصر، معصومه شهبازی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم قرآنی کرمانشاه، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، ۱۳۹۵ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- نقد و بررسی نظریه خروج امور غیرعبادی از قلمرو دین، سید محمد نخلی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۴ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- قلمرو دین از دیدگاه علامه جعفری و آیت‌الله جوادی آملی، محمدحسین صادقی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۹۱ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- تحلیل شیوه‌های تعیین قلمرو دین بر اساس آموزه‌های نهج‌البلاغه، شهناز هوایی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم قرآنی اصفهان، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، ۱۳۹۰ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- قلمرو دین در عصر پایان پیامبری، اعظم شقاقی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه الزهرا (س)، ۱۳۹۰ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- جامعیت و کمال دین از دیدگاه علامه طباطبائی (ره)، باقر مهدوی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۸۶ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- قلمرو دین از دیدگاه علامه طباطبائی، زکی موسوی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، کارشناسی ارشد، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۸۴ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
سایر منابع
- شمولية التشريع، محمدباقر ایروانی، درس خارج اصول فقه، مندرج در سایت مدرسه فقاهت، تاریخ درج ۲۸ ربیع الثانی ۱۴۳۶ق، تاریخ بازدید ۲۶ مهر ۱۴۰۱ش. لینک درس