فقه مدیریت (منابع مطالعاتی)
فقه مدیریت یا فقه‌الاداره، از رشته‌های جدید فقه است. آثار فارسی در این حوزه بیشتر به بررسی اصل مفهوم «مدیریت» از نظر مبانی فقهی پرداخته‌اند. این آثار ارتباط وثیقی با پژوهش‌های مربط به مدیریت اسلامی، فقه سیاسی و فقه حکمرانی دارند؛ اما تمرکز خود را بر تبیین نسبت فقه با مسائل صرفاً مدیریتی قرار داده‌اند و نه مسائلی که بیشتر به حوزه سیاست و حکمرانی مربوط می‌شود. از دیگر سو، تمرکز آثار عربی این حوزه بر زیرشاخه‌های مدیریت مانند «فقه مدیریت سازمانی»، «فقه مدیریت تربیتی»، «فقه مدیریت بحران» و «فقه مدیریت منابع» است. با این وصف، به نظر می‌رسد در ادبیات عربی این بحث، به خلاف ادبیات فارسی آن، شاخه مجزایی به نام «فقه الإدارة» به رسمیت شناخته نشده است و آنچه ذیل «فقه الإداري» یا «فقه التدبير العمومي» بررسی می‌شود از جمله مباحث عمومی فقه است که فقط موضوعی مربوط به مسئله مدیریت دارد.
کتاب
فارسی
- فقه‌الاداره: تقریر درس حجت‌الاسلام دکتر ولی‌ا... نقی‌پور فرد، گردآورنده مرتضی شکوری‌آرانیف قم، منهاج علم، ۱۴۰۰ش.
- درآمدی بر فقه الاداره (فقه مدیریت و سازمان)، حسن رضایی، قم، قلمگاه، ۱۳۹۹ش.
- ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺎﻟﯽ از دﯾﺪ ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم، وحیده خواجه‌پور، تهران، سنجش و دانش، ۱۳۹۹ش.
- فقه مدیریت شهری: خدمات شهری، علی شریفی، مصطفی دری، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران (شهرداری تهران)، ۱۳۹۷ش.
- فقه الاداره، سید صمصام الدین قوامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲ش.
- فقه مدیریتی، علی‌اصغر الهامی‌نیا، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه، اداره آموزشهای عقیدتی و سیاسی، ۱۳۸۰ش. متن کتاب را اینجا ببینید.
- فقه مدیریت، عباسعلی براتی، کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد شیخ انصاری، ۱۳۷۴ش.
مقاله
فارسی
- نقد و بررسی مولفه‌های مدیریت فقهی، علی شیرخانی، علی فکور، محمد ترابی، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره ۴۴، زمستان ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مدیریت سازمانی در اجرای شریعت از منظر فقهی، عبدالحسین رضائی راد، فصلنامه فقه و اصول، دوره ۵۳، شماره ۲، شماره پیاپی ۱۲۵، مرداد ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فقه مدیریت و الزامات آن، حسن رضایی، پژوهش‌نامه علوم انسانی اسلامی، دوره ۷، شماره ۱۴، مهر ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فهم رفتار سازمانی مبتنی بر فقه، محسن منطقی، علی‌آقا پیروز، سید صمصام‌الدین قوامی، محمد علی‌زاده، فصلنامه مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره هفدهم، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید.
- درآمدی بر فلسفه فقه الاداره، سید صمصام الدین قوامی، رضا قزی، دوفصلنامه گفتمان فقه حکومتی، سال اول، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید.
- چیستی و ماهیت «فقه الإداره»، حسن رضایی، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۱، شماره ۲، شماره پیاپی ۸۰، دی ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- نظام مدیریتی فقه و فرآیند سیاست‌گذاری و طرح‌ریزی، عبدالحسین خسروپناه، صالحه یزدانی‌فر، فصلنامه راهبرد فرهنگ، دوره ۹، شماره ۳۶، زمستان ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فقه الاداره از آغاز تاکنون، حسن روشن، فصلنامه مدیریت در اسلام، شماره ۲۵ و ۲۶، بهار و تابستان ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی مبانی مدیریت در حکومت اسلامی، ابراهیم جعفری، حسین احمری، مصطفی رجائی‌پور، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، دوره ۱، شماره ۳، مهر ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- تبیین و نقد انگاره «عدم کارایی مدیریت فقهی در قبال مدیریت علمی» با تأکید بر دیدگاه امام خمینی، محمدمهدی باباپور، علی جعفرزاده، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۱۰، پاییز ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید.
- رویش و کوشش در فقه الاداره، رضا قزی، مدیریت در اسلام، شماره ۲۱ و ۲۲ ، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید.
- خط مشی گذاری عمومی با رویکرد فقهی (فقه الاداره) (۴) تعریف مفاهیم و اصطلاحات، محمدجواد حسین‌زاده، فصلنامه مدیریت در اسلام، شماره ۲۳ و ۲۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید.
- آیا اهمیت فقه الاداره را دریافته‌ایم؟، سید صمصام‌الدین قوامی، حسین اللهیاری، رضا قزی، فصلنامه مدیریت در اسلام، شماره ۱۷ و ۱۸، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مدیریت اسلامی؛ رویکرد فقهی_اجتهادی، علی‌نقی امیری، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، دوره ۱۵، شماره ۵۸، بهار ۱۳۸۸ش. مقاله را اینجا ببینید.
- اصول فقه الاداره از چرایی تا وقوع، حسن روشن، فصلنامه مدیریت در اسلام، شماره ۲۷ و ۲۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- خاطرات فقه الاداره، میرعلی اکبری، فصلنامه مدیریت در اسلام، شماره ۱۱، تابستان و پاییز ۱۳۸۷ش.
- مدیریت اسلامی و علوم بشری، عبدالله جوادی آملی، محمدرضا مصطفی‌پور، پاسدار اسلام، شماره ۲۷۲، مرداد ۱۳۸۳ش. بخش اول، بخش دوم، بخش سوم و بخش چهارم .
مقالات مدیریت و فقه اسلامی | دانشنامه پژوهه
- آشنایی با روش شناسی فقه الاداره، تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- الگوشناسی فقه الإدارة، تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- الگویی جامع برای شناخت مدیریت اسلامی، تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- منبع‌شناسی فقه الاداره، تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مدیریت فقهی و اداره کشور، تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- گونه‌شناسی فقه الاداره، تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مدیریت علمی و مدیریت فقهی تعارض یا تلائم، تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
عربی
- الأزمات من منظور شرعي: دراسة في مراحلها وأنواعها واستراتيجيات إدارتها، إسماعيل طاهر محمد عزام، المجلة الدولية للعلوم الإنسانية، شماره ۲، ۲۰۲۲م.
- المقاصد الشرعية وأثرها في مراعاة المصالح والمفاسد: إدارة الأزمات أنموذجا، إسماعيل طاهر محمد عزام، مجلة العلوم الشرعية، دوره ۱۴، شماره ۶، ۲۰۲۱م / ۱۴۴۲ق.
- مدخل للرؤية الاستراتيجية في الإدارة النبوية، نورالدين برحو، مجلة البلاغ الحضاري (مراکش)، شماره ۱۱، ۲۰۲۱م.
- إدارة الأزمات الاقتصادية وآليات حلها في الفقه الإسلامي، ممدوح عبدالرحمن عبدالرحيم، مجلة البحوث الفقهية والقانونية (مصر)، دوره۲، شماره ۳۶، ۲۰۲۱م / ۱۴۴۳ق.
- فقه إدارة الأزمات والنوازل: دراسة مقارنة، محمد عبدالمقصود حسن داود، مجلة كلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بدمنهور (مصر)، دوره ۵، شماره ۹، ۲۰۲۰م / ۱۴۴۲ق.
- جودة الإدارة المالية في الفقه الإسلامي وأبعادها على توازنات الاستدامة والتنمية، على جمعة على الرواحنة، المؤتمر الاقتصادي الأول: نحو تطوير الواقع الاقتصادي في ظل نظرية الاقتصاد الإسلامي (امارات)، ۲۰۱۷م.
- تحقيق مناط الحاكمية في نظام إدارة الدولة: دراسة شرعية، وليد مصطفى أحمد شاويش، مجلة الميزان للدراسات الإسلامية والقانونية، دوره۴، شماره۲، ۲۰۱۷م / ۱۴۳۸ق.
- مسؤولية الإدارة عن قراراتها الإدارية غير المشروعة: دراسة مقارنة بالفقه الإسلامي، شعبان عبدالحكيم عبدالعليم سلامة، سالنامه کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالإسکندرية (مصر)، دوره ۲، شماره ۳۲، ۲۰۱۶م.
- الفقه الإداري والسياسي لحديث تطاوعا ولا تختلفا، حسن تيسير عبدالرحيم شموط، مروان سالم علي الريحانة، مجلة الميزان للدراسات الإسلامية والقانونية، دوره ۳، شماره ۲، ۲۰۱۶م / ۱۴۳۷ق.
- الإدارة في الإسلام، عبدالوالي بن مشعان بن ملفي السلمي، المجلة العالمية للتسويق الإسلامي، دوره ۳، شماره ۳، ۲۰۱۴م / ۱۴۳۵ق.
- مبادئ الإدارة التربوية في التصور الإسلامي، ممدوح بن محمد الحوشان، مجلة التربية، دوره ۲، شماره ۱۵۸، ۲۰۱۴م / ۱۴۳۵ق.
- نظرية القرار المضاد فى الفقه الإدارى: دراسة مقارنة، عاشور سليمان شوايل، مجلة جامعة بنغازي العلمية (لیبی)، سال ۲۶، شماره ۳ و ۴، ۲۰۱۳م.
- من فقه إدارة الدعوة: التخطيط الدعوي، محمد يسري، التوحيد (مصر)، سال ۴۱, دوره ۴۸۶، ۲۰۱۲م / ۱۴۳۳ق.
- من فقه إدارة الدعوة: التنفيذ الفعلي، محمد يسري، التوحيد (مصر)، سال ۴۱، دوره ۴۹۰، ۲۰۱۲م / ۱۴۳۳ق.
- من فقه إدارة الدعوة: ركائز الربانية، محمد يسري، التوحيد (مصر)، سال ۴۱, دوره ۴۹۲، ۲۰۱۲م/ ۱۴۳۳ق.
- سلطات الإدارة أثناء تنفيذ الصفقات العمومية من خلال فقه قضاء المحكمة الإدارية، عصام بن‌حسن، مجلة دراسات قانونية، شماره ۱۹، ۲۰۱۲م.
- فقه إدارة المياه وحماية البيئة في نظام الوقف الإسلامي، إبراهيم البيومي غانم، أعمال ندوة تطور العلوم الفقهية: الفقه الحضاري وفقه العمران (عمان)، ۲۰۱۰م/ ۱۴۳۱ق.
- القرار الإداري السلبي في الفقه والقضاء الإداري: " دراسة مقارنة "، خالد لفته شاكر الزبيدي، مجلة الحقوق (کویت)، دوره ۳۰، شماره ۳، ۲۰۰۶م.
- القرارات الإدارية المعدومة في الفقه والقضاء: دراسة مقارنة، الدين الجيلالي محمد بوزيد، الإدارة العامة، سال ۴۵، شماره ۴، ۲۰۰۵م / ۱۴۲۶ق.
- تطبيقات الادارة الاسلامية في مكافحة الفساد، محمد عبداللطيف الفرفور، أبحاث المؤتمر العربي الدولي لمكافحة الفساد (عربستان)، دوره ۱، ۲۰۰۳م /۱۴۲۴ق.
- إدارة الأزمات في الفقه الإداري الاسلامي، سوسن سالم الشيخ، مجلة مركز صالح عبدالله كامل للاقتصاد الاسلامي (مصر)، دوره ۴، شماره ۱۰، ۲۰۰۰م / ۱۴۲۱ق.
- فقه إدارة المصائب والنكبات، أحمد أمين عامر، المؤتمر السنوي الثاني لإدارة الكوارث والأزمات، مجلة وحدة بحوث الازمات (مصر)، دوره ۳، ۱۹۹۷م.
- فقه الادارة، عباسعلی براتی، مترجم: علی البغدادی، الفکر الاسلامی، شماره ۷، ۱۴۱۵ق. مقاله را اینجا ببینید
- أبعاد الثقافة التنظيمية في الفقة الإدري الإسلامي، سوسن سالم الشيخ، المجلة العلمية لكلية التجارة (دانشگاه الأزهر مصر)، شماره ۱۲، ۱۹۹۵م / ۱۴۱۵ق.
- دور فقه الشركات في نمو الفكر المالي المعاصر في الإسلام: واقع و تطلعات، منذر قحف، المسلم المعاصر (مصر)، دوره ۱۷، شماره ۶۷، ۶۸، ۱۹۹۳م.
- فقه إدارة المصائب والنكبات، أحمد أمين عامر، المؤتمر السنوي الثاني لإدارة الكوارث والأزمات، مصر، جامعة عين شمس، كلية التجارة، وحدة بحوث الازمات، دوره ۳، ۱۹۹۷م.
- المضمون التنظيمي لمبدأ الشرعية الاسلامية: دراسة تحليلية مقارنة لتحقيق الفعالية التنظيمية للمنظمات الاسلامية، محمد محمد جاهين، المجلة العلمية للاقتصاد والتجارة، شماره ۲، ۱۹۹۱م.
- الحكم و الإدارة في الإسلام، نظير الجاهل، الإجتهاد، دوره ۳، شماره ۱۲، ۱۹۹۱م.
- الفقه الإداري الحديث وتصويره للدولة ونشاطها القانوني، محمد عبدالله العربي، مجلة القانون والاقتصاد (مصر)، دوره ۱، شماره ۵، ۱۹۳۱م / ۱۳۵۰ق.
پایان‌نامه
فارسی
- حق زن بر هدایت و مدیریت جامعه اسلامی از دیدگاه فقه امامیه، کارشناسی ارشد، مهتاب رستم‌زاده، دانشکده اصول الدین، دانشکده اصول الدین مرکز قم، ۱۳۹۷ش.پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- مدیریت کسب وکار الکترونیکی از نظر فقه امامیه، سعید عمویی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی خزر، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۷ش.
- بررسی مدیریت بازاریابی از دیدگاه فقه امامیه، یاسر رضایی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی خزر محمودآباد، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۶ش.
- مدیریت منابع انسانی از منظر فقه (موردی زیر سیستم‌های جذب و ارزیابی عملکرد)، قاسم عبیداوی، دکتری تخصصی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۵ش. رساله را اینجا ببینید.
- بررسی مدیریت فقهی و امتیازات آن، سیده‌ندا جمشیدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه ایلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- بررسی فقهی مدیریت بانوان با تأکید بر دیدگاه امام خمینی (س)، علی‌آقا پیروز، دکتری تخصصی، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ش. رساله را اینجا ببینید.
- کاربرد قواعد فقهی در مدیریت و سازمان با تاکید بر آراء و مبانی امام خمینی(س)، ابوطالب خدمتی، دکتری تخصصی، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ش، رساله را اینجا ببینید.
عربی
- المنهج الإسلامي في إدارة الأزمات، عواطف قاعد العتيبي، لينا بنت سليمان علي الخليوي، المجلة العربية للعلوم التربوية والنفسية، شماره ۴، ۲۰۱۸م.
- إدارة شركة التوصية بالأسهم في الشريعة الإسلامية والنظام السعودي، عادل بن راشد بن أحمد الزهراني،کارشناسی ارشد، عربستان، الجامعة الإسلامية بالمدينة المنورة، كلية الشريعة، ۲۰۱۴م / ۱۴۳۵ق.
- الإدارة الرشيدة للشركات (حوكمة): دراسة فقهية مقارنة، خيرية أحمد محمد على، رساله دکتری، سودان، جامعة أم درمان الاسلامية، کلية الشريعة والقانون، ۲۰۱۴م /۱۴۳۵ق.
- دور الإدارة العامة الإلكترونية في محاربة الفساد الإداري: دراسة مقارنة بالفقه الإسلامي، بدر محمد السيد إسماعيل، رساله دکتری، مصر، جامعة الازهر، كلية الشريعة والقانون بدمنهور، ۲۰۱۳م.
- الإدارة الإستراتيجية بين الرؤية الإسلامية والوضعية، المهل محمد عمر المهل، رسالة دكتوراه، جامعة أم درمان الاسلامية، معهد بحوث ودراسات العالم الإسلامي، ۲۰۱۳م/ ۱۴۳۴ق.
- مراعاة المصالح والمفاسد في إدارة الأزمات: رؤية مقاصدية، عادل علي مفلح الرواشدة، رساله دکتری، اردن، جامعة العلوم الإسلامية العالمية، كلية الشيخ نوح القضاة للشريعة والقانون، ۲۰۱۲م.
- أحكام إدارة الشركات مع التطبيق على الشركة ذات المسؤولية المحدودة: دراسة فقهية مقارنة بين الفقه والقانون اليمني والسوداني، عبده محمد سعيد السويدي، رساله دكتری، سودان، جامعة أم درمان الاسلامية، کلية الشريعة والقانون، ۲۰۰۹م/ ۱۴۳۰ق.
- مساءلة الإدارة العامة بين النظرية والتطبيق: رؤية إسلامية، ممدوح إسماعيل، مجلة البحوث الإدارية، دوره ۲۴، شماره ۱، ۲۰۰۶م.
منابع دیگر
- معرفی کتاب «فقه مدیریت شهری»، راسخون، تاریخ انتشار: ۲۳ ارديبهشت ۱۳۹۸ش. معرفی را اینجا بخوانید.
- رییس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی: آنچه ما داریم فقه الاداره است نه مدیریت فقهی. تاریخ انتشار: ۱۳۹۷/۳/۵ش. گزارش نشست را اینجا ببینید.
- نظریۀ سازمان‌های مقلد در فقه «مدیریت»، سید صمصام‌الدین قوامی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ انتشار: ۱۳۹۵/۴/۱۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- گزارش علمی کتاب فقه الاداره، محمد مردی، مدیریت در اسلام، شماره ۲۹ و ۳۰، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش.
- معرفی کتاب فقه الاداره، مدیریت در اسلام، شماره ۱۷ و ۱۸، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش.
- فقه الاداره (گزارشی از جلسه مقدماتی گروه فقه الاداره)، مدیریت در اسلام، شماره ۷، بهار ۱۳۸۵ش.