فلسفه فقه (کتاب): تفاوت میان نسخهها
خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
|نسخه الکترونیکی= | |نسخه الکترونیکی= | ||
}} | }} | ||
'''مجموعه مقالات فلسفه فقه''' با جمعآوری و مقدمه حسینعلی بای، مجموعهای دو جلدی شامل ۳۴ مقاله فلسفی و فقهی درباره [[فلسفه فقه]] و مسائل مربوط به آن است. نویسندگان این مجموعه عموماً از دانشآموختگان و استادان حوزه علمیه قم و پژوهشگران [[پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی]] هستند. برخی نویسندگان این مجموعه عبارتند از: [[ابوالقاسم علیدوست]]، عبدالحسین خسروپناه، [[علی ربانی گلپایگانی]]، علیاکبر رشاد و احمد مبلغی. این مجموعه با مقالاتی درباره تعریف و حدود فلسفه فقه آغاز میشود و در ادامه مقالاتی درباره مبادی فقه و شریعت را در بر میگیرد. موضوع برخی از این مقالهها عبارتند از: تعریف فلسفه فقه، تعریف فقه، [[ملاک احکام]]، [[فقه و مصلحت]]، [[مذاق شریعت]]، [[جامعیت شریعت]]؛ نسبت [[فقه و عقل]]، نسبت [[فقه و عرف]]، رابطه [[فقه و اخلاق]]، [[فقه و قانونگذاری]] و [[فقه و حقوق بینالملل]]. | '''مجموعه مقالات فلسفه فقه''' با جمعآوری و مقدمه حسینعلی بای، مجموعهای دو جلدی شامل ۳۴ مقاله فلسفی و فقهی درباره [[فلسفه فقه]] و مسائل مربوط به آن است. نویسندگان این مجموعه عموماً از دانشآموختگان و استادان حوزه علمیه قم و پژوهشگران [[پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی]] هستند. برخی نویسندگان این مجموعه عبارتند از: [[ابوالقاسم علیدوست]]، عبدالحسین خسروپناه، [[علی ربانی گلپایگانی]]، علیاکبر رشاد و [[احمد مبلغی]]. این مجموعه با مقالاتی درباره تعریف و حدود فلسفه فقه آغاز میشود و در ادامه مقالاتی درباره مبادی فقه و شریعت را در بر میگیرد. موضوع برخی از این مقالهها عبارتند از: تعریف فلسفه فقه، تعریف فقه، [[ملاک احکام]]، [[فقه و مصلحت]]، [[مذاق شریعت]]، [[جامعیت شریعت]]؛ نسبت [[فقه و عقل]]، نسبت [[فقه و عرف]]، رابطه [[فقه و اخلاق]]، [[فقه و قانونگذاری]] و [[فقه و حقوق بینالملل]]. اکثر مقالات این مجموعه پیشتر در [[فصلنامه قبسات]] و [[فصلنامه حقوق اسلامی]] منتشر شدهاند. | ||
اکثر مقالات این مجموعه پیشتر در [[فصلنامه قبسات]] و [[فصلنامه حقوق اسلامی]] منتشر شدهاند. | |||
==معرفی اجمالی== | ==معرفی اجمالی== | ||
خط ۴۳: | خط ۴۲: | ||
===ساختار کتاب=== | ===ساختار کتاب=== | ||
مولف در مقدمه خود اشاره میکند که علیرغم اینکه فقیهان از دیرباز تحت عنوان رئوس ثمانیه به برخی مباحث مربوط به فلسفه فقه توجه کردهاند؛ اما هنوز فلسفه فقه به عنوان علمی منسجم که مسائلش ناظر به یک موضوع و هدف خاص باشند، طراحی نشده است ( | مولف در مقدمه خود اشاره میکند که علیرغم اینکه فقیهان از دیرباز تحت عنوان رئوس ثمانیه به برخی مباحث مربوط به فلسفه فقه توجه کردهاند؛ اما هنوز فلسفه فقه به عنوان علمی منسجم که مسائلش ناظر به یک موضوع و هدف خاص باشند، طراحی نشده است(ص۲۴). بنا بر این سوالاتی را مطرح میکند که طبق آنها میتوان مجموعهای علمی ذیل عنوان فلسفه فقه تدوین کرد. به نظر میرسد مقالات جمعآوری شده، با تکیه بر همین پرسشها انتخاب شدهاند. برخی از این سوالها از این قرارند: | ||
آیا در قلمرو دین [[منطقةالفراغ]] وجود دارد؟ آیا همه افعال معصومان وجه شرعی دارد و میتواند مستند احکام فقهی باشد؟ کاربرد عقل و [[مصلحت در فقه|مصلحت]]، بنای عقلا، [[فقه و عدالت|قاعده عدل]] و انصاف و... در استنباط فقهی چیست؟ آیا فقه [[غایتشناسی فقه|غایت]] مشخصی دارد و این غایت دستیافتنی است؟ آیا فقه ظرفیت [[فقه نظام|نظامسازی]] را دارد؟ احکام فقه [[احکام ثابت و متغیر|ثابتند یا متغیر]]؟ [[تاریخمندی شریعت|زمان و مکان در اجتهاد]] و اسنتباط حکم شرعی مؤثر است؟ تحولات فقه چیست و چه خاستگاهی دارد؟ آیا روش اجتهاد سنتی پاسخگوی نیازهای فعلی جامعه است؟ ساختار فقه چیست؟ [[فقه و هرمنوتیک|شیوه فهم متون]] و نصوص دینی و فقهی چیست؟ مخاطب احکام دینی چه ویژگیهایی دارد؟ آیا [[موضوعشناسی فقهی]] نیز در دستور کار فقه است؟ آیا تمسک به [[روح شریعت]]، [[مذاق شریعت]] یا [[مقاصد الشریعه]] به لحاظ شرعی ممکن است؟ [[حکم حکومتی]] چیست و وظیفه مقلدان سایر مراجع نسبت به آن چیست؟ موضوع فقه افعال انسان مکلف است یا افعال انسان محق؟ حکم فقهی مفهومی اعتباری است یا واقعی؟ احکام فقهی با [[فقه و حقوق| حقوق]] فطری، طبیعی و [[فقه و حقوق بشر|حقوق بشر]] سازگار است؟ عوامل [[فقه پویا|پویایی]] یا ایستایی فقه کدامند؟ وجوه تمایز فرقهها و مکاتب فقهی کدامند و چگونه پدید میآید؟ ( | آیا در قلمرو دین [[منطقةالفراغ]] وجود دارد؟ آیا همه افعال معصومان وجه شرعی دارد و میتواند مستند احکام فقهی باشد؟ کاربرد عقل و [[مصلحت در فقه|مصلحت]]، بنای عقلا، [[فقه و عدالت|قاعده عدل]] و انصاف و... در استنباط فقهی چیست؟ آیا فقه [[غایتشناسی فقه|غایت]] مشخصی دارد و این غایت دستیافتنی است؟ آیا فقه ظرفیت [[فقه نظام|نظامسازی]] را دارد؟ احکام فقه [[احکام ثابت و متغیر|ثابتند یا متغیر]]؟ [[تاریخمندی شریعت|زمان و مکان در اجتهاد]] و اسنتباط حکم شرعی مؤثر است؟ تحولات فقه چیست و چه خاستگاهی دارد؟ آیا روش اجتهاد سنتی پاسخگوی نیازهای فعلی جامعه است؟ ساختار فقه چیست؟ [[فقه و هرمنوتیک|شیوه فهم متون]] و نصوص دینی و فقهی چیست؟ مخاطب احکام دینی چه ویژگیهایی دارد؟ آیا [[موضوعشناسی فقهی]] نیز در دستور کار فقه است؟ آیا تمسک به [[روح شریعت]]، [[مذاق شریعت]] یا [[مقاصد الشریعه]] به لحاظ شرعی ممکن است؟ [[حکم حکومتی]] چیست و وظیفه مقلدان سایر مراجع نسبت به آن چیست؟ موضوع فقه افعال انسان مکلف است یا افعال انسان محق؟ حکم فقهی مفهومی اعتباری است یا واقعی؟ احکام فقهی با [[فقه و حقوق| حقوق]] فطری، طبیعی و [[فقه و حقوق بشر|حقوق بشر]] سازگار است؟ عوامل [[فقه پویا|پویایی]] یا ایستایی فقه کدامند؟ وجوه تمایز فرقهها و مکاتب فقهی کدامند و چگونه پدید میآید؟(ص۲۵-۲۷). | ||
===ارزیابی اثر=== | ===ارزیابی اثر=== | ||
خط ۷۵: | خط ۷۴: | ||
===منابع فقه: سنت=== | ===منابع فقه: سنت=== | ||
منبع دیگر فقه «سنت» است. «سنتپژوهی»<ref> نخستین انتشار: فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳، دی ۱۳۸۳ش. [http://hoquq.iict.ac.ir/article_22653_cb568e57dd89d4a67f783e2baa7ffb27.pdf لینک مقاله] </ref> | منبع دیگر فقه «سنت» است. «سنتپژوهی»<ref> نخستین انتشار: فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳، دی ۱۳۸۳ش. [http://hoquq.iict.ac.ir/article_22653_cb568e57dd89d4a67f783e2baa7ffb27.pdf لینک مقاله] </ref> نوشته علیاکبر رشاد، به تبیین ضرورت سنتپژوهی، تعریف آن و همچنین نقش و کاربرد فعل معصوم در سنتپژوهی میپردازد. از نظر او ارائه ساختار تفصیلی سنت نیازمند ماهیتشناسی سنت، روششناسی احراز صدور سنت، ترسیم اطلس جامع احادیث، تحلیل اقسام سنت و بازکاوی علمی ادعیه و مناجاتها است. دومین مقالهای که به بحث سنت میپردازد مقاله «تأملی در حجیت خبر موثق»<ref> نخستین انتشار: فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۱۹، دی ۱۳۸۷ش. [http://hoquq.iict.ac.ir/article_22917_16884cbe20d58f4de3734aef9a910378.pdf لینک مقاله]</ref> نوشته سید محمد نجفی یزدی است. این مقاله درباره حجیت خبر موثقی است که از طریق راویان غیر امامی رسیده باشد. نویسنده نظر مدافعان حجیت مطلق و مخالفان حجیت را بررسی کرده است. از نظر ایشان ادله حجیت خبر موثق، گذشته از برخی روایات، سیره عقلا است. مخالفان نیز به برخی آیات مثل آیه نبأ و آیه نهی از رکون به ظالمان و روایات فراوانی که به عدم رضای شارع به خبر موثق اشاره دارد، استناد کردهاند. نویسنده ادله مخالفان را برتر میداند. | ||
نوشته علیاکبر رشاد، به تبیین ضرورت سنتپژوهی، تعریف آن و همچنین نقش و کاربرد فعل معصوم در سنتپژوهی میپردازد. از نظر او ارائه ساختار تفصیلی سنت نیازمند ماهیتشناسی سنت، روششناسی احراز صدور سنت، ترسیم اطلس جامع احادیث، تحلیل اقسام سنت و بازکاوی علمی ادعیه و مناجاتها است. | |||
===منابع فقه: عقل=== | ===منابع فقه: عقل=== | ||
سه مقاله - در جلد دوم مجموعه - به نسبت عقل با استنباط شرعی میپردازد. | سه مقاله -در جلد دوم مجموعه- به نسبت عقل با استنباط شرعی میپردازد. ابوالقاسم علیدوست در «فقه و عقل»<ref> نخستین انتشار: فصلنامه قبسات، شماره ۱۵، دی ۱۳۷۹ش. [http://qabasat.iict.ac.ir/article_17076_85526b1f77bf589b018e4638a566d4ac.pdf لینک مقاله] </ref> پس از بررسی تقابل عقل و فقه، آن را تقابلی غیرواقعی قلمداد میکند. از نظر او استفاده ابزاری فقه از عقل را نمیتوان انکار کرد؛ بلکه آنچه گاه بین اندیشمندان مورد اختلاف قرار گرفته، استفاده استقلالی از حکم عقل به حسن یا قبح عملی به عنوان شرع اقدس هم همین حکم را دارد یا نه؟ در ادامه دلایل مخالفان ملازمه بین عقل و شرع را بررسی و رد میکند. «فقه و ملاکات احکام»<ref> نخستین انتشار: در فصلنامه قبسات، شماره ۱۵، دی ۱۳۷۹ش. [http://qabasat.iict.ac.ir/article_17078_2d9f0aec5022d3619e3464616003011f.pdf لینک مقاله] </ref> نوشته احمد میرخلیلی، به مفهوم [[ملاکات احکام|ملاک احکام]] و مفاهیم وابسته (مناط، علت، سبب، شرط) و بیان انواع راههای کشف ملاک در بین اندیشمندان شیعه و اهل سنت را بررسی میکند. نویسنده معتقد است که ارزشمندی راههای کشف ملاک در صورتی است که متکی به یقین و دلیلی با پشتوانه قطعی باشد. | ||
ابوالقاسم علیدوست در «فقه و عقل»<ref> نخستین انتشار: فصلنامه قبسات، شماره ۱۵، دی ۱۳۷۹ش. [http://qabasat.iict.ac.ir/article_17076_85526b1f77bf589b018e4638a566d4ac.pdf لینک مقاله] </ref> پس از بررسی تقابل عقل و فقه، آن را تقابلی غیرواقعی قلمداد میکند. از نظر او استفاده ابزاری فقه از عقل را نمیتوان انکار کرد؛ بلکه آنچه گاه بین اندیشمندان مورد اختلاف قرار گرفته، استفاده استقلالی از حکم عقل به حسن یا قبح عملی به عنوان شرع اقدس هم همین حکم را دارد یا نه؟ در ادامه دلایل مخالفان ملازمه بین عقل و شرع را بررسی و رد میکند. | علیاکبر رشاد در مقاله «گستره کارکرد و کاربرد عقل در تفهم و تحقق دین»<ref>نخستین انتشار: فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۸، خرداد ۱۳۸۵ش. [http://hoquq.iict.ac.ir/article_22736_edcd5e70969593591c8da4cd5e2bbd5a.pdf لینک مقاله] </ref> به دنبال توصیف نقش عقل در قلمرو دینپژوهی و دینداری است. او کارکردهای عقل را به سه صورتِ معرفتزایی (تولید برخی معارف دینی)، معناگری مدارک نقلی و سنجشگری و راستیآزمایی مستندات تقسیم میکند. او کارکردهای عام عقل را نیز چنین برمیشمرد: کشف مبانی ضرورت دین، مبناسازی برای درک نظامهای معرفتی دین، اثبات امکان فهم دین، هویتشناسی حوزههای معرفتی دین، تنسیق منطق فهم دین و... همچنین از نظر او کارکردهای خاص عقل نیز عبارتند از ادراک استقلالی اصول عقاید، ادراک و اثبات گزارههای فرعی دین، ادراک امهات قضایا و احکام ، ادراک استقلالی علل و حِکَم احکام دینی، موضوعشناسی احکام، ادراک فلسفه احکام و... | ||
«فقه و ملاکات احکام»<ref> نخستین انتشار: در فصلنامه قبسات، شماره ۱۵، دی ۱۳۷۹ش. [http://qabasat.iict.ac.ir/article_17078_2d9f0aec5022d3619e3464616003011f.pdf لینک مقاله] </ref> | |||
نوشته احمد میرخلیلی، به مفهوم [[ملاکات احکام|ملاک احکام]] و مفاهیم وابسته (مناط، علت، سبب، شرط) و بیان انواع راههای کشف ملاک در بین اندیشمندان شیعه و اهل سنت را بررسی میکند. نویسنده معتقد است که ارزشمندی راههای کشف ملاک در صورتی است که متکی به یقین و دلیلی با پشتوانه قطعی باشد. | |||
علیاکبر رشاد در مقاله «گستره کارکرد و کاربرد عقل در تفهم و تحقق دین»<ref>نخستین انتشار: فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۸، خرداد ۱۳۸۵ش. [http://hoquq.iict.ac.ir/article_22736_edcd5e70969593591c8da4cd5e2bbd5a.pdf لینک مقاله] </ref> | |||
به دنبال توصیف نقش عقل در قلمرو دینپژوهی و دینداری است. او کارکردهای عقل را به سه صورتِ معرفتزایی (تولید برخی معارف دینی)، معناگری مدارک نقلی و سنجشگری و راستیآزمایی مستندات تقسیم میکند. او کارکردهای عام عقل را نیز چنین برمیشمرد: کشف مبانی ضرورت دین، مبناسازی برای درک نظامهای معرفتی دین، اثبات امکان فهم دین، هویتشناسی حوزههای معرفتی دین، تنسیق منطق فهم دین و... همچنین از نظر او کارکردهای خاص عقل نیز عبارتند از ادراک استقلالی اصول عقاید، ادراک و اثبات گزارههای فرعی دین، ادراک امهات قضایا و احکام ، ادراک استقلالی علل و حِکَم احکام دینی، موضوعشناسی احکام، ادراک فلسفه احکام و... | |||
===فقه و مصلحت=== | ===فقه و مصلحت=== |